Tháng 6-2020, Netflix thông báo họ chuyển 2% tiền mặt, tương đương 100 triệu USD để hỗ trợ các ngân hàng thuộc sở hữu của người da đen hoặc do người da đen điều hành, cho phép các ngân hàng đó có nhiều nguồn vốn cho vay nhiều hơn. Kể từ đó, Twitter cũng công bố kế hoạch chuyển 1% tiền mặt, tương đương 100 triệu USD cho các Tổ chức Tài chính Phát triển Cộng đồng (Community Development Financial Institutions – CDFI), những tổ chức mà 60% trong tổng số cho vay, dịch vụ và hoạt động của họ nhắm đến những người có thu nhập thấp. Tương tự, Costco cam kết chuyển 25 triệu USD; Biogen 10 triệu USD; và PayPal 500 triệu USD. Tổng cộng, các tập đoàn đầu tư đã cam kết chuyển gần 800 triệu USD, tương đương gần 20% tổng tài sản nắm giữ hiện nay tại các ngân hàng do người da đen quản lý…

Đây không chỉ là một phong trào kinh doanh; và các công ty thực hiện việc này không phải để đánh bóng tên tuổi. Nhiều tổ chức cộng đồng, đặc biệt tôn giáo, đang ủng hộ xu hướng có tính đạo đức này, đặc biệt trong bối cảnh nhiều giá trị đạo đức đang xói mòn tan hoang.  Community Christian Church (Chicago) chẳng hạn. Cộng đồng giáo hội này đã chuyển từ 5% đến 10% lượng tiền mặt của mình cho Ngân hàng Liên bang Broadway, nơi sắp trở thành ngân hàng thuộc sở hữu người da đen lớn nhất Hoa Kỳ sau khi sáp nhập với City First Bank. Trong khi đó, Crossroads Church (Cincinnati), một trong những giáo hội lớn nhất nước Mỹ, cũng hứa thực hiện tương tự. Cả hai đang kêu gọi mọi người cùng vào cuộc, với chiến dịch đánh động mạng xã hội bằng hashtag #justicedeposits và #justicecapital.

Người ta nhận ra rằng những bất công khủng khiếp và bất bình đẳng kinh tế đang ảnh hưởng đáng kể đến người Mỹ gốc Phi và đó là một trong những gốc rễ gây bất ổn xã hội, dẫn đến phân cắt chính trị. Theo Harvard Business Review (14-12-2020), người Mỹ gốc Phi đối mặt tỷ lệ từ chối thế chấp cao gấp đôi; đồng thời trả nhiều tiền hơn cho các khoản thế chấp so với người Mỹ da trắng. Do đó, việc châm vốn vào các ngân hàng thuộc sở hữu người da đen là một giải pháp tốt. Có đến 67% khoản cho vay của họ đến tay các hộ gia đình người Mỹ gốc Phi, so với mức trung bình 1% các khoản cho vay từ tất cả các ngân hàng khác.

Ngoài ra, giới trẻ – nhóm đối tượng gọi là “generation X” – đang ngày càng có ý thức về những bất công và nguồn gốc tạo ra bất công. Kể cả giới trẻ Mỹ da trắng cũng sẵn sàng bày tỏ phẫn nộ và kêu gọi tẩy chay một công ty có biểu hiện hoặc thái độ phân biệt chủng tộc. Cần biết, có đến 60% người Mỹ nói rằng, cách mà một thương hiệu phản ứng với các cuộc biểu tình về chủng tộc sẽ ảnh hưởng đến việc họ mua hay tẩy chay thương hiệu đó. Một tỉ lệ phần trăm tương tự cho biết các thương hiệu nên hành động để giải quyết các nguyên nhân gốc rễ của bất bình đẳng chủng tộc.

Trong một nghiên cứu với một nhóm người tiêu dùng rải rác khắp nước Mỹ, người ta nhận thấy có đến 1/4 trong số đó sẵn sàng yêu cầu công ty họ làm việc đi theo những tập đoàn tiên phong như Netflix hoặc Costco. Một phần ba trong tất cả thành viên của một cộng đồng tín ngưỡng cũng sẵn sàng yêu cầu tổ chức của họ làm theo. Đó là cái mà người ta gọi là “tư bản có ý thức” (conscious capitalism). Nó cho thấy việc kiếm tiền kèm “bonus” lương tri và đạo đức đang là xu hướng. Và xu hướng này có thể định hình một tương lai mới cho “chủ nghĩa tư bản”, bởi động lực đứng sau đó là giới trẻ, bởi ý tưởng “góp vốn” bằng cách bỏ tiền vào các ngân hàng hoặc nguồn quỹ tạo nên những khoản dành dụm “tích cóp” “lòng tử tế” đang được giới trẻ ủng hộ. Có đến 56% người Mỹ dưới 45 tuổi thuộc một cộng đồng đức tin cho biết họ sẽ yêu cầu cộng đồng của họ làm theo gương Netflix, so với 13% những người trên 45 tuổi. 80% người dưới 45 tuổi có thu nhập cao cho biết cá nhân họ sẽ “deposit” ít nhất 1% tài sản hoặc 10.000 USD vào các ngân hàng da màu hoặc ngân hàng hỗ trợ người nghèo, theo cách như Netflix hoặc Costco (so với 13% những người trên 45 tuổi)…

Đây không là vấn đề phân phối lại của cải mà là mức độ hỗ trợ tiếp cận vốn và tạo cơ hội mang lại công bằng xã hội nhiều hơn. Có rất nhiều cách mà xã hội có thể giúp đỡ lẫn nhau. Trong trường hợp này, người ta vẫn giúp được nhau mà chẳng mất đồng nào. Thay vì bỏ tiền vào một ngân hàng nào đó thì bây giờ chỉ đơn giản deposit vào ngân hàng dành cho người da màu hoặc người nghèo nói chung bất kể màu da. Tiền lãi thu được trong trường hợp này, ngoài những đồng tiền có thể đếm được, còn là một khoản “lãi” lương tri vô hình và vô giá.

Bài đã đăng trên Saigon Nhỏ