ENGLISH VERSION BELOW
Socialism’s Price: The People Trampled
___________
Người nghèo là vấn đề xã hội không quốc gia nào không đối diện nhưng người nghèo Việt Nam không chỉ là những thân phận thiếu ăn thiếu mặc. Họ còn là tấm thảm để những bàn chân XHCN chùi xuống không thương tiếc cùng với vẻ mặt dối trá hất lên: “Đảng và Nhà nước luôn chăm lo cho người nghèo”!
Chưa bao giờ người dân bị lừa bịp công khai bằng những “thống kê” cho thấy xã hội ngày càng ít người nghèo bằng lúc này. Tờ VOV (Tiếng nói Việt Nam) ngày 11 Tháng Năm, 2024 viết: “Đã có những chuyển biến rõ rệt trên khắp đất nước và trong cuộc sống người dân Việt Nam” – Thứ trưởng Ngoại giao Việt Nam Đỗ Hùng Việt đã phát biểu như vậy tại trụ sở LHQ ngày 7 Tháng Năm, 2024 khi tham gia Phiên đối thoại về Báo cáo quốc gia của Việt Nam theo Cơ chế rà soát định kỳ phổ quát (UPR) chu kỳ IV của Hội đồng Nhân quyền Liên Hợp Quốc”; và rằng:
“Nếu như năm 1993, tỷ lệ hộ nghèo ở Việt Nam chiếm hơn 58% thì đến năm 2021, con số này là 2,23%. Thu nhập bình quân đầu người năm 1993 đạt 185 USD thì đến cuối năm 2023, con số này là 4.284 USD. Nguồn lực Nhà nước dành cho xóa đói giảm nghèo tăng từ 200 tỷ đồng năm 1993 lên 12.000 tỷ đồng năm 2020”.
…
Những con số tỷ lệ “thoát nghèo” không nói lên hết thực trạng. Các báo cáo, trung thực hay không, không cho thấy thực tế rằng, khái niệm “nghèo” ở đây đã vượt qua những định nghĩa thông thường về nghèo. Nó không chỉ liên quan cái ăn cái mặc hay những điều kiện cần có để được cơm no áo ấm. Chẳng “hội thảo” về “chiến lược” xóa nghèo “bền vững” nào đề cập đến tình trạng người nghèo đang bị tống dạt tàn nhẫn ra bên lề phát triển, và đặc biệt, người nghèo đang trở thành nhóm đối tượng được nhắm đến để hy sinh cho cái gọi là phát triển.
Chính quyền cộng sản Việt Nam đừng vội tự hào thành tích xóa đói giảm nghèo, vì chính quyền, trong không ít trường hợp, là thủ phạm tạo ra nghèo đói. Một ví dụ: Nhân danh “phát triển”, người ta đã giải tỏa vô số đất đai và cho rằng đó là điều không thể tránh đối với bất kỳ quốc gia nào trên con đường xây dựng đất nước. Điều này được thực hiện không chỉ từ “chủ trương chính sách” mà còn từ sự tùy tiện cùng sự ăn chia của các chính quyền địa phương với lớp nhà giàu mới nổi được hình thành thông qua các quan hệ.
Điều đáng ghi nhận là người ta luôn “né” các khu đất nằm dưới “sở hữu” “cán bộ” hoặc thành phần lắm tiền nhiều của, dù “phạm luật” lấn chiếm trái phép hay không. Chẳng cần đi đâu xa, thử đến khu vực quanh sân bay Tân Sơn Nhất, ai cũng có thể thấy điều sờ sờ này. Hơn ai hết, những gia đình nạn nhân bị giải tỏa oan ở Thủ Thiêm có thể kể ra tại sao và từ đâu mà họ trở thành nghèo khổ vô gia cư. Vụ Thủ Thiêm một thời từng ồn ào nhưng nay đã coi như “chìm xuồng”.
Người nghèo Việt Nam ngày nay không chỉ là những gương mặt khổ cực lam lũ. Hình ảnh đó có thể thấy ở tất cả bức tranh xã hội thế giới. Ở bất kỳ giai đoạn nào Việt Nam cũng có những “chị Dậu”, tuy nhiên, “kiếp nghèo” của “chị Dậu” ngày xưa khác với thân phận của “chị Dậu XHCN” trong thời đại “rực rỡ”. Nếu cảnh nghèo trước khi “cách mạng về” và “đời ta có Đảng” là hình ảnh một xã hội chưa phát triển thì cảnh nghèo ngày nay còn được chồng lên ngổn ngang những dối trá ngụy biện để che đậy và lấp liếm các khiếm khuyết của vô số chính sách bất công biến người nghèo thành nạn nhân trực tiếp và hứng chịu thê thảm nhất trong tất cả các nhóm đối tượng-tầng lớp xã hội. “Trẻ nguy kịch, vẫn phải đóng tiền mới được cấp cứu” – đó là tựa một bài báo trên tờ Tuổi Trẻ nói lên sự bi đát cùng cực của thân phận người nghèo thời nay.
Chết-không-có-hòm-chôn là một hình ảnh nghèo khổ khốn khó tận cùng. Nhưng sống-không-có-nhà-ở không chỉ là bức tranh của những mảnh đời rách rưới. Nó tố cáo rất rõ những “sai lầm” được thực thi một cách cố tình của các “chính sách phát triển” nói chung. Phát triển gần như luôn đi đôi với sự xuất hiện những nghịch lý nhưng nghịch lý nào mỉa mai cho bằng hình ảnh: Từ “tâm thế” những kẻ không có “miếng đất cắm dùi”, như thời “tiền cách mạng”, những ông chủ XHCN ngày nay hăm hở lao vào giành đất “cắm dùi” của những người nghèo “tận cùng bằng số”, và liền ngay sau đó dựng lên tấm băngrôn đỏ chói: “Đảng và Nhà nước luôn chăm lo cho người nghèo”!
Những con số thống kê, những phát biểu “xúc động” và những chiến dịch “nhắn tin ủng hộ người nghèo”, ngoài việc để mị dân, sẽ không mang lại giải pháp nào để xóa bỏ nghịch lý và bất công, nếu không đề cập và không giải đáp được những câu hỏi mà người nghèo nào cũng thấy: Nhờ đâu mà “đám chính quyền” trở nên giàu có khủng khiếp đến vậy!
Rất khó có thể thuyết phục được rằng chính quyền đang thành công trong các chính sách xóa đói giảm nghèo, một khi quan chức địa phương vẫn đua nhau ăn chặn ngân sách dành cho người nghèo. Càng khó có thể tin “Đảng và Nhà nước” chia sẻ khó khăn với người nghèo trong khi “người” của “Đảng và Nhà nước” là những trường hợp “mẫu mực” của việc làm giàu bằng “buôn chổi đót”.
Người nghèo không chỉ túng thiếu khổ cực. Họ là nạn nhân đầu tiên và trực tiếp của tất cả “cặn bã” lắng xuống của những hào nhoáng giả tạo sinh ra từ một mô hình phát triển, mỉa mai thay, dựa trên lý thuyết “xóa bỏ bất bình đẳng”. “Bắt cả trẻ đang bú đóng tiền xây dựng nông thôn mới” – đây không phải là câu chuyện giới hạn trong phạm vi đói nghèo. Nó là vấn đề liên quan đến thể chế và các chính sách tạo ra những người nghèo theo cách chưa từng có trong lịch sử phát triển xã hội Việt Nam.
Người nghèo đang “lãnh đủ” mọi thứ tệ hại nhất và họ hoàn toàn không có “quyền” để chọn lựa. Ai đó có thể chọn siêu thị mua thực phẩm an toàn, chọn trường học tốt cho con, chọn bệnh viện “xịn” thậm chí ở nước ngoài… Trong khi đó, người nghèo chỉ có thể uống ly trà đá mà họ đủ tiền mua; chỉ có thể gửi trẻ vào trường mẫu giáo nơi có thể có cô giáo trấn nước con họ; chỉ có thể vào bệnh viện công nhếch nhác nằm vật vờ trên những hành lang bẩn thỉu.
Cầm chén cơm, họ đủ “kiến thức tổng quát” để nói với nhau về nguồn thức ăn nhiễm độc. Họ sợ lắm. Họ không muốn chết sớm vì ung thư trước khi lo cho con vào đại học hoặc trước khi gửi tiền về quê cho bố mẹ sửa nhà. Tuy nhiên, họ vẫn phải nuốt. Họ không có chọn lựa nào khác. Hãy thử vào bất kỳ bệnh viện công nào, bất kỳ thời điểm nào, bất kỳ tỉnh thành nào, để thấy bức tranh người nghèo Việt Nam kinh khủng như thế nào.
Khoảng cách giàu-nghèo ngày càng giãn rộng đang trở thành vấn đề rất lớn. Dù vậy, những đứa trẻ nằm co quắp ở mái hiên các cao ốc lộng lẫy chưa đủ để nói hết thảm cảnh của khoảng cách giàu nghèo. Bằng thế nào một chữ ký nhoáy trong vài giây có thể mang lại những khoản tiền kếch sù, mà người ta làm cả đời không tích cóp nổi, mới là “nghịch lý giàu nghèo” đang diễn ra trên khắp đất nước này. Người ta đang tung hô những tỷ phú như Phạm Nhật Vượng. Người nghèo không thể so với tỷ phú. Tất nhiên. Người nghèo thậm chí cũng không thể so nổi với tầng lớp thấp hơn “đẳng cấp tỷ phú” nhiều lần. Thật không bình thường khi có những viên chức tép riêu vẫn dư tiền cho con đi du học Mỹ (như một tay Phó Công an phường ở quận 7-Sài Gòn mà tôi biết). Có chính sách “xóa đói giảm nghèo” nào có thể giúp người nghèo có nhiều chọn lựa hơn, như tay công an kia?
Có quá nhiều đường nét không bình thường trên bức tranh giàu nghèo hiện nay. Tỷ lệ nghèo đói, được công bố, “đang giảm” nhưng người nghèo có thể thấy mọi nơi, ngày càng nhiều. Người nghèo ở mọi miền, mọi đô thị, mọi tỉnh thành… nhưng họ “ở đâu” trên bản đồ phát triển của đất nước? Họ đang bị hất dạt ra bên lề. Họ là cái bóng đen lặng lẽ bên cạnh những tòa nhà sáng rực. Họ là viên đá lót đường cho những chiếc xe siêu sang của đại gia tư bản Đỏ. Họ là nạn nhân của những chữ ký nguệch ngoạc “chứng nhận” họ bị mất đất và mất nhà. Họ là tấm thảm chùi chân của những ông chủ XHCN, trong lịch sử, vốn xuất thân từ nghèo khổ bần cùng.
Trong tất cả những điều không bình thường khi nói về bức tranh giàu nghèo của xã hội ngày nay thì đây là điều không bình thường và mỉa mai bậc nhất! Đó là sự mỉa mai bậc nhất của “thành tựu” 50 năm sau ngày mà cộng sản biến tất cả người dân thành khố rách áo ôm.
____________
Socialism’s Price: The People Trampled
Poverty exists everywhere. But in Vietnam, the poor are not merely people who lack food and clothing — they are the doormat on which the feet of socialism wipe themselves clean, while the same mouths that trample them proclaim with ritual solemnity: “The Party and the State always care for the poor.”
Never before has public deception been conducted so openly, or so shamelessly, through “statistics” that claim poverty is disappearing. On May 11, 2024, The Voice of Vietnam proudly quoted Deputy Foreign Minister Đỗ Hùng Việt speaking at the United Nations:
“If in 1993, Vietnam’s poverty rate was 58%, by 2021 it had fallen to 2.23%. Average per-capita income rose from $185 in 1993 to $4,284 by the end of 2023. State funding for poverty reduction increased from 200 billion đồng in 1993 to 12,000 billion đồng in 2020.”
It sounds triumphant — a success story written in numbers. Yet behind those figures lies a more unsettling truth.
The Politics of Poverty
Vietnam’s “poverty reduction” statistics conceal as much as they reveal. They quantify income, not dignity. They measure access to calories, not access to justice. No conference on “sustainable poverty reduction” dares to mention the fact that the poor are being systematically pushed to the margins — or worse, being sacrificed in the name of “development.”
The irony is painful: the government that celebrates its war on poverty often manufactures poverty itself.
Consider the countless “land clearance” projects executed under the banner of modernization — displacing thousands, enriching a few, and justifying everything as the “necessary cost” of national progress. The logic is bureaucratic, but the suffering is personal.
Land seizures rarely touch the properties of officials or the nouveau riche. Even illegal constructions magically evade demolition if their owners have the right titles or connections. Anyone who has walked near Tân Sơn Nhất Airport can see this inequality laid bare in concrete and steel.
The most haunting example is Thủ Thiêm — a sprawling district of Saigon once home to thousands of families, now reduced to a cautionary tale. Its victims, displaced by “development,” were left homeless, their compensation swallowed by the machinery of corruption. The scandal, once deafening, has now conveniently gone silent.
The New “Chị Dậu” of Socialism
Vietnam’s poor today are not the same as the barefoot peasants of old literature — the tragic “Chị Dậu” figures of colonial times. The poverty of today’s socialist Vietnam is overlaid with a new kind of humiliation: the hypocrisy of a system that denies its failures through slogans and propaganda.
If pre-revolutionary poverty reflected an underdeveloped economy, today’s poverty reflects a moral collapse disguised as progress. A headline from Tuổi Trẻ summed it up grimly: “Child in critical condition denied emergency care for failure to pay.” This is not a story of personal misfortune — it’s an indictment of a system that commodifies compassion.
To die without a coffin is tragic. But to live without a home, while surrounded by towers of wealth, is an accusation. “Development” in Vietnam has been a euphemism for dispossession. From those who once had no land to plant a stake, the new socialist elite now races to seize land from those who have nothing left to lose — before hanging banners that read: “The Party and State always care for the poor.”
The Math of Hypocrisy
Campaigns for the poor, “text-to-donate” drives, and televised charity marathons have become rituals of public virtue. But none address the most obvious question whispered in every alley: How did the officials become so rich?
How can a government claim success in poverty eradication when local cadres routinely embezzle funds meant for the poor? How can the “Party and State” claim solidarity with the destitute when their own members are living examples of miraculous enrichment — supposedly through “broomstick trading” and “patriotic business ventures”?
In today’s Vietnam, poverty is not just an economic status; it’s the sediment left behind by a corrupt form of development. The poor absorb the toxic runoff of a system that preaches equality while rewarding greed.
A headline like “Even nursing infants are required to pay the rural development fee” is not about bureaucratic absurdity — it’s about a regime that manufactures poverty by design.
No Right to Choose
The poor in Vietnam don’t merely suffer from scarcity; they suffer from the absence of choice. They cannot choose safe food — only the cheapest bowl of rice, even when they know it may be poisoned. They cannot choose good schools — only overcrowded ones where teachers may abuse their children. They cannot choose good hospitals — only decaying public wards where they wait for death on filthy corridors.
They know, intellectually, that the food they eat might kill them. But they still eat. They have no alternative. Walk into any public hospital, any time, anywhere in Vietnam, and you’ll see the living anatomy of a failed social contract: people crushed between fear, exhaustion, and resignation.
The Luxury of Inequality
The gap between rich and poor in Vietnam has become more than economic — it’s existential. Children sleep under the glow of luxury towers. A single bureaucratic signature can conjure fortunes that ordinary citizens could never earn in a lifetime.
Officials send their children to study in the United States on civil-servant salaries.
(One minor police officer in Saigon’s District 7, I’m told, managed this miracle easily.)
Meanwhile, the poor struggle to pay for a bowl of noodles. And yet, the government still proclaims success in “poverty reduction.”
The Cruelest Irony
The poor are everywhere — in every province, every city, every alleyway — but nowhere on the map of national development. They are the dark shadows beside gleaming skyscrapers. They are the paving stones under the wheels of Red Capitalism. They are the invisible foundation on which the “rising middle class” builds its pride.
And in the ultimate irony, they are trampled daily by a system that claims to have liberated them from poverty — a system run by those who once came from poverty themselves. Half a century after the communists vowed to “liberate the poor,” the poor have become the very foundation of the regime’s success theater: a class forever displayed, pitied, and sacrificed so the State can boast of progress.
That, perhaps, is the cruelest joke of Vietnam’s 50 years of socialism — a revolution that promised to lift the poor, but instead turned them into the mat on which power wipes its feet.
