ENGLISH VERSION BELOW
(What Does It Even Mean to “Follow Uncle Ho’s Teachings”?)
_________
Báo chí trong nước đang đánh túi bụi vụ Hoa hậu Nguyễn Thúc Thùy Tiên bị cáo buộc tội “Lừa dối khách hàng” theo khoản 2 Điều 198 Bộ luật Hình sự của Việt Nam. Cộng đồng mạng được dịp mỉa mai nhắc lại vụ Nguyễn Thúc Thùy Tiên từng được chọn là một trong những gương mặt tiêu biểu được tuyên dương tại “Lễ tuyên dương thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác” toàn quốc lần thứ VII năm 2023.
Từ “điển hình tiên tiến” đến “bị can điển hình”
Trong buổi lễ ngày 27 Tháng Chín, 2023 tổ chức tại Hà Nội (trao danh hiệu “thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác” cho Thùy Tiên), Bí thư thứ nhất Trung ương Đoàn – Bùi Quang Huy – nói:
“420 gương mặt tiêu biểu được lựa chọn tham dự Đại hội lần này chính là minh chứng rõ nét nhất cho kết quả triển khai Chỉ thị 05 trong hơn năm qua. 420 đại biểu là 420 câu chuyện khác nhau nhưng mẫu số chung là đam mê, nhiệt huyết, sáng tạo của tuổi trẻ; lấy lời Bác dạy là kim chỉ nam cho mọi hành động; không ngại khó, ngại khổ, quyết tâm chinh phục mọi đỉnh cao trên các lĩnh vực, trong nghề nghiệp và cuộc sống”… (nguồn: báo Pháp Luật).
Nghe thật hào hùng và đầy “hào khí… đảng”. Tuy nhiên, thực tế quá ê hề.
Ở Việt Nam, không thiếu danh hiệu “anh hùng lao động”, “nhà giáo ưu tú”, “công dân trẻ tiêu biểu”, “thanh niên tiên tiến làm theo lời Bác”… được phong tặng như rải tờ bướm quảng cáo. Mỗi dịp lễ lạt lại có một danh sách dài những “tấm gương sáng”, từ ca sĩ, hoa hậu, CEO đến các giảng viên đại học, được xướng tên trang trọng. Người ta gắn cho họ huy hiệu hình “Bác”, đặt họ trước bục phát biểu dưới tượng “Bác”, và viết cho họ những bài báo đầy mỹ từ về việc “noi gương Bác”, “sống đẹp”, “vì cộng đồng”, “tận tụy với nhân dân” các kiểu…
Tuy nhiên, trong vòng chưa đầy một thập niên, hàng loạt “tấm gương tiêu biểu” từng “làm theo lời Bác” đã sa vòng lao lý, hoặc phơi bày những hành vi nhố nhăng, trái với điều họ từng được vinh danh. Năm 2020, báo chí đồng loạt đưa tin về Nguyễn Thái Luyện – Chủ tịch Tập đoàn địa ốc Alibaba – từng là “gương sáng thanh niên khởi nghiệp” tại nhiều diễn đàn cấp quốc gia. Tự nhận “làm theo lời Bác”, Luyện tổ chức các buổi huấn luyện “truyền cảm hứng yêu nước” cho hàng nghìn nhân viên. Họ hô to khẩu hiệu “vì một Việt Nam hùng cường”. Và rồi, tập đoàn Alibaba bị phanh phui là lừa bán đất cho hơn 4.500 người, chiếm đoạt gần 2.400 tỉ đồng. Giấc mơ “phồn vinh dân tộc” khép lại trong trại giam. Tháng Năm, 2023, Nguyễn Thái Luyện bị xử tù chung thân.
Có thể kể vài “tấm gương tiêu biểu” nữa:
-Hoàng Công Lương, bác sĩ trẻ được ca ngợi hết lời, từng nhận bằng khen “thanh niên tiêu biểu học tập làm theo lời Bác”, rồi sau đó bị kết án trong vụ án chạy thận khiến chín người chết ở Hòa Bình. Năm 2019, Hoàng Công Lương bị xử 30 tháng tù.
-Trần Đức Trung, nguyên Chủ tịch Trung ương Hội hỗ trợ người nghèo – từng lên sóng như một biểu tượng nhân đạo “học theo Bác”, bị tuyên án 24 năm tù vì lừa đảo hơn 148 tỷ đồng đáng lý phát cho người nghèo. Năm 2022, Trần Đức Trung bị xử chung thân.
-Nguyễn Hữu Linh, nguyên Viện phó Viện kiểm sát Đà Nẵng – người từng phát biểu hùng hồn về việc “lấy đạo đức Hồ Chí Minh làm kim chỉ nam”, lại chính là kẻ sàm sỡ bé gái trong thang máy khiến dư luận phẫn nộ. Năm 2019, Nguyễn Hữu Linh bị xử 18 tháng tù.
“Làm theo lời Bác” là làm cái quái quỷ gì?
Vấn đề không chỉ nằm ở những cá nhân kia. Vấn đề nằm ở chính cái danh hiệu “làm theo lời Bác” vốn không được xác định bằng tiêu chuẩn đạo đức thực sự mà bằng “chuẩn chính trị” và hình ảnh truyền thông. Cụm từ “làm theo lời Bác” đã trở thành một thứ tín điều. Một câu thần chú. Một lá bùa hộ mệnh. Nó chỉ cần người ta phát ngôn đúng bài, hành xử đúng khuôn, và phù hợp với chiến dịch tuyên truyền.
“Làm theo lời Bác” không phải là một giá trị đạo đức – nó là một thứ danh hiệu chính trị. Và vì vậy, người ta trao nó không dựa trên đạo đức mà dựa trên sự phục tùng hình thức. Người nổi tiếng nào phát biểu đúng định hướng, tham gia các hoạt động do Đoàn-Hội tổ chức, có ngoại hình dễ tuyên truyền và không dính “phốt” vào thời điểm đó thì sẽ trở thành “cháu ngoan của ‘Bác”.
Hình ảnh Hồ Chí Minh được chính quyền Việt Nam thần thánh hóa như một thứ đạo lý không thể phản biện. Nhưng càng thần thánh hóa thì người ta càng biến “Bác” thành công cụ để tô điểm cho chế độ. Dĩ nhiên khi những “tấm gương ấy” bị lật mặt thì hệ thống cũng ê mặt theo. Sự thật phũ phàng là “làm theo lời Bác” đang trở thành một kiểu nghi lễ chính trị chứ không phải thực hành đạo đức. Nó là phần mở đầu bắt buộc trong mỗi hội nghị, là khẩu hiệu treo trên tường mỗi cơ quan, là chủ đề cho mỗi cuộc thi viết, nhưng nó không phải là hành động trong đời sống.
Càng nói nhiều về đạo đức, người ta càng ít sống đạo đức – đó là nghịch lý của những xã hội giáo điều. Khi mọi tiêu chuẩn bị thay thế bằng khẩu hiệu thì khẩu hiệu sẽ trở thành nơi trú ẩn của những kẻ đạo đức giả. Cuối cùng là sự vỡ mộng. Mà sự vỡ mộng này đến từ chính cách mà hệ thống tạo ra ảo ảnh đạo đức. Khi hình ảnh được xây bằng đạo đức giả, khoác lớp áo “đạo đức Hồ Chí Minh”, thì bất kỳ hành vi nào trái chuẩn đều trở thành vụ nổ. Và vụ nổ đó – dù nhỏ – vẫn làm rung chuyển niềm tin xã hội vốn mong manh từ lâu.
Trở lại với vụ thời sự liên quan Thùy Tiên. Cô là sản phẩm của một hệ thống “PR nhà nước” vốn luôn tuyệt vọng tìm kiếm biểu tượng “trẻ, đẹp, sạch”. Vụ Thùy Tiên chỉ là một ví dụ nhỏ, một mảnh ghép dễ thấy trong bức tranh lớn. Sẽ còn nhiều “tấm gương sáng” bị lật mặt, bởi nền tảng lựa chọn họ ngay từ đầu đã là một “trò chơi hình ảnh”, không phải một tiến trình thẩm định giá trị thật.
Điều đáng sợ nhất không phải là những kẻ đạo đức giả. Mà là một xã hội quen sống trong đạo đức giả và một nền chính trị luôn bám chặt vào chủ nghĩa đạo đức giả. Khi một khẩu hiệu được lặp lại đến mức trở thành câu chữ tuyên truyền sáo rỗng thì nó không còn khả năng dẫn đạo. Thật trớ trêu, những người thật sự sống tử tế thì chẳng bao giờ cần đến “lời Bác”. Họ sống tử tế vì lòng tự trọng. Vì lương tri. Còn những kẻ cần đến “lời Bác” để rao giảng đạo đức thì rất thường, và rất dễ, trở thành kẻ phản bội chính những gì họ nói.
__________
What Does It Even Mean to “Follow Uncle Ho’s Teachings”?
Vietnamese media has been having a field day with the news that Miss Grand International 2021, Nguyễn Thúc Thùy Tiên, has been charged with “deceiving customers” under Article 198 of the country’s Penal Code. Online, the public’s reaction has been equal parts amusement and cynicism. Many quickly recalled that just two years ago, Thùy Tiên had been celebrated as a “model youth following Uncle Ho’s teachings” at a national ceremony in Hanoi.
From “Model Youth” to “Model Defendant”
At the 2023 ceremony, Bùi Quang Huy, First Secretary of the Communist Youth Union, proclaimed:
“These 420 outstanding young representatives are living proof of the success of Directive 05. They embody the passion, creativity, and commitment of Vietnam’s youth, guided by Uncle Ho’s teachings, unafraid of hardship, determined to conquer new heights…”
It was the usual blend of socialist idealism and bureaucratic bombast. Yet behind the glowing rhetoric lies a rather unflattering reality.
In Vietnam, state-conferred titles—“Hero of Labor,” “Outstanding Teacher,” “Exemplary Citizen,” “Youth Following Uncle Ho’s Teachings”—are handed out as liberally as flyers at a street corner. Celebrities, business executives, singers, even beauty queens are all periodically decorated as moral beacons. They receive badges bearing Uncle Ho’s face, pose beneath his statue, and are praised in florid prose for “living beautifully” and “serving the community.”
But over the past decade, many of these officially sanctioned “moral exemplars” have fallen from grace—often spectacularly so.
In 2020, Nguyễn Thái Luyện, the charismatic founder of Alibaba Real Estate, was hailed as a “young entrepreneur following Uncle Ho’s example.” He gave fiery speeches about patriotism and national prosperity. His company even trained employees to chant slogans like “For a strong and glorious Vietnam.”
Three years later, Luyện was sentenced to life in prison for defrauding over 4,500 investors of nearly 2,400 billion đồng.
The list goes on:
- Dr. Hoàng Công Lương, once feted as a “young physician following Uncle Ho,” was convicted in 2019 for medical negligence that led to nine deaths during dialysis treatment.
- Trần Đức Trung, a former chairman of the “Association for Supporting the Poor,” who publicly preached “Uncle Ho’s morality,” received a life sentence for embezzling more than 148 billion đồng meant for the needy.
- Nguyễn Hữu Linh, a former deputy prosecutor in Đà Nẵng, who once extolled the “moral compass of Ho Chi Minh’s thought,” was convicted of molesting a child in an elevator.
So what, exactly, does it mean to “follow Uncle Ho’s teachings”?
The Cult of Virtue
The problem is not just with these individuals—it’s systemic.
The phrase “làm theo lời Bác” (“follow Uncle Ho’s words”) is not an ethical guideline; it’s a political credential. It signals loyalty to the regime, not integrity. It functions like a religious mantra, repeated endlessly in speeches, banners, and propaganda campaigns.
Those deemed to be “following Uncle Ho” are often selected for their photogenic appeal, their usefulness to public messaging, and their adherence to the political script—not their moral substance.
Ho Chi Minh’s image has been canonized into a kind of civic religion. The more sacred he becomes, the more the regime uses his sanctity to legitimate itself. And when the icons it endorses collapse in scandal, the cracks in that sanctity show.
What remains is a ritualized morality—virtue as performance. “Following Uncle Ho” is no longer a moral practice but a ceremonial requirement: the opening slogan at every conference, the title of every essay contest, the motto hanging on every office wall.
In dogmatic societies, the louder the moral preaching, the thinner the moral fabric. When genuine ethics are replaced by slogans, slogans become the refuge of hypocrites.
The Collapse of Belief
The scandal surrounding Thùy Tiên is not exceptional—it is symptomatic. She is a product of a state-run PR machine desperate for “young, clean, and photogenic” symbols of national pride. Her downfall merely exposes the fragile foundation beneath these façades.
The deeper danger, however, is not individual hypocrisy. It is the normalization of hypocrisy—a society conditioned to worship appearances, and a political system that sustains itself on moral theater.
When a slogan is repeated so often that it becomes hollow, it loses all power to guide behavior. The irony is that truly decent people never need to “follow Uncle Ho’s teachings.” They act decently out of conscience, not propaganda. Those who most loudly proclaim their virtue are, more often than not, the first to betray it.
