“Giấy thông hành” của cáo

Cùng một loài vật, cỏ cây, muông thú, nhưng với mỗi dân tộc, mỗi quốc gia trên thế giới chúng lại được con người nhìn nhận, hoặc xây dựng thành những biểu tượng khác nhau. Tuy nhiên, cũng có những biểu tượng chung cho mọi nền văn hóa, những tri thức không biên giới. Ví như: con bướm đa tình; con ong chăm chỉ; con kiến cần cù; con gà thức tỉnh; con chó trung thành; con sói độc ác…

Với con cáo cũng vậy. Bằng mấy chữ TINH KHÔN, RANH MÃNH ghi trong “giấy thông hành”, nó được “miễn thị thực” để đi xuyên quốc gia, bước vào mọi nền văn minh trên thế giới! Nếu như phương Đông có “Hồ giả hổ uy”, “Hồ ly tinh”… thì phương Tây có “Con cáo và chùm nho” hay “Quạ và cáo”…

Truyện “Hồ giả hổ uy” (Cáo mượn oai hổ) chép:

Hổ đói bắt được một con cáo, định xé xác ăn ngay cho bõ cơn thèm. Dưới nanh vuốt hổ, cáo già run rẩy thầm nghĩ, phen này chắc chết. Nhưng vốn là kẻ thông minh và nổi tiếng tinh quái, cáo cố trấn tĩnh nói cứng:

– Dĩ nhiên là ngươi không dám ăn thịt ta rồi. Bởi Thượng đế vừa phái ta xuống hạ giới để làm đầu lĩnh muôn loài.

Con hổ lớn xác, bụng đang rất đói, lại nghe nói vậy thì rất tức giận. Tuy nhiên hổ thừa sức mạnh, nhưng thiếu trí tuệ, nên đành dừng tay, nửa tin nửa ngờ. Cáo không bỏ lỡ cơ hội:

– Nếu ngươi vẫn chưa tin, bây giờ ta sẽ đi trước, ngươi theo sau, bách thú nhìn thấy ta sẽ hoảng sợ bỏ chạy hết cho mà xem.

Quả nhiên, cáo đi đến đâu, muông thú đều hoảng hốt, cúp đuôi chạy trốn. Hổ đành phóng thích cáo già, trong lòng thắc mắc khôn nguôi. Hổ không hề biết rằng: các loài thú bỏ chạy là do sợ hổ chứ không phải sợ cáo!

Trong truyện này, người ta có thể thay Cáo “tinh khôn, ranh mãnh” bằng Chó “trung thành tận tuỵ” được không?

Truyện “Quạ và Cáo” có nhiều dị bản, nhiều cách kể, nhưng có lẽ dị bản sau đây thú vị nhất:

Một buổi sáng trong rừng, cáo thức dậy với cái bụng đói meo. Khi nhìn thấy quạ cắp một miếng phó-mát, nó nghĩ rằng không phải tìm bữa sáng ở đâu xa nữa. Cáo bèn dùng lời tán tỉnh quạ rằng: với một bộ lông bóng mượt như vậy, chắc hẳn tiếng hót của quạ sẽ hay lắm! Quạ bị lừa, đắc ý há mỏ cất tiếng kêu, để rơi miếng phó-mát xuống đất. Cáo cắp ngay miếng phó-mát chạy biến, sau khi cười khẩy và để lại một lời khuyên: “Nịnh hót, tâng bốc chỉ đem lại điều không may cho kẻ thích nghe nó mà thôi!”.

Dị bản này thú vị bởi:

– Truyện mở đầu bằng câu “Một buổi sáng trong rừng…”. Chỉ một câu thôi, nhưng nó kích thích trí tưởng tượng của người đọc sách về khung cảnh một ngày mới, một bình minh tưng bừng rộn rã sau đêm tối của đại ngàn với muôn loài chim thú.

– Đã là truyện ngụ ngôn thì nhân vật Cáo phải bắt đầu ngày mới bằng bữa sáng, cho dù nó có “ngủ ngày cày đêm” đi chăng nữa. Mà Cáo và Quạ phải ăn sáng bằng món phó-mát thơm ngon lịch sự thì chúng mới xứng đáng được cất lên tiếng nói của loài người.

– Dị bản khắc hoạ được tính cách điển hình của nhân vật. Chỉ có Cáo khi nhìn quạ cắp miếng phó-mát mới có thể đoan chắc rằng “không phải tìm bữa sáng ở đâu xa nữa”. Vì sao vậy? Vì chỉ có Cáo mới đủ tinh khôn, ranh mãnh, hiểu lẽ đời để trong chốc lát đã nhìn nhận, đánh giá cực chính xác: Xét về giọng hót thì Quạ là kẻ “đại bất tài”. Mà phàm những kẻ bất tài đều thích nghe lời tán tỉnh, nịnh hót! Quạ làm sao thoát được?

– Cuối cùng, chỉ có Cáo mới có đủ “tư cách” để đưa ra lời khuyên “chí tình”: “Nịnh hót, tâng bốc chỉ đem lại điều không may cho kẻ thích nghe nó mà thôi!”.

Như vậy, những lời nịnh hót có thể khiến cho chính kẻ bất tài cũng ngộ nhận về “tài năng” không hề có thật của mình. Và trong thâm tâm, kẻ nịnh bợ luôn cười thầm và khinh bỉ kẻ bất tài, ưa nịnh, cho dù chúng được hưởng lợi từ kẻ ưa nịnh ấy như thế nào.

Chó “tuổi gì” mà định đòi thay Cáo nói những lời “minh triết” như vậy?

Thay Cáo bằng Chó không đơn giả chỉ là thay “C” bằng “Ch”, thay “ao” bằng “o”, hay thay “phó mát” bằng “miếng mỡ”, mà là tri thức, nhận thức chung không thể khác được của nhân loại. Những đứa trẻ được dạy và đọc truyện “Quạ và Cáo” thì sau khi ra đời, bằng kiến thức này, chúng cũng được “miễn thị thực” trong cuộc hành trình tiếp nhận tri thức nhân loại. Ngược lại, khi đổi “Cáo” thành “Chó” thì kéo theo phải đổi “Tán phó-mát” thành “Tán thịt mỡ”(!) và khả năng cao những đứa trẻ đã trưởng thành kia sẽ bị ách lại ở biên giới quốc gia nào đó để yêu cầu thị thực, ngay sau lần đầu “xuất quốc”.

“Sai một li đi một dặm” là vậy!

Chuyên đề bookmark

Chữ nghĩa

Cùng Tác Giả: Hoàng Tuấn Công

Một số sai sót trong sách “Thành ngữ bằng tranh” (Kỳ 2)

Hoàng Tuấn Công (27/04/2021)

Một số sai sót trong sách “Thành ngữ bằng tranh” (Kỳ 2) b – Hiểu sai nghĩa của từ và yếu tố Hán Việt: 9 -“Ăn bậy nói càn: Ngày xưa, ở các bến đò, cổng chợ, có những người làm thuê, gánh mướn, thường tụ tập đón khách để…

Một số sai sót trong sách “Thành ngữ bằng tranh” (Kỳ 1)

Hoàng Tuấn Công (27/04/2021)

Một số sai sót trong sách “Thành ngữ bằng tranh” (Kỳ 1) Sách “Thành ngữ bằng tranh” (Biên soạn: Nguyễn Thị Hường Lý; Tranh: Nguyễn Quang Toàn – NXB Kim Đồng, 2020). NXB Kim Đồng cho biết, sách “Thành ngữ bằng tranh” là một cuốn “từ điển bỏ túi với…

Từ “túi đom đóm” của Tàu đến “trứng đom đóm” của Ta

Hoàng Tuấn Công (10/04/2021)

Đời Tấn (晉) có người học trò tên là Xa Dận (車胤), tự Vũ Tử (武子), thông minh dĩnh ngộ ham học, nhưng gia cảnh bần hàn. Nhà nghèo, không đủ tiền mua dầu thắp sáng, nên vào những đêm hè, Xa Dận bắt đom đóm bỏ vào một cái…

Chuyên Đề: Chữ nghĩa

Nghĩ về ngôn ngữ sách giáo khoa

Lê Nguyễn (17/10/2025)

Có lẽ ở hầu hết các dân tộc trên thế giới, ngôn ngữ bao giờ cũng có trước văn tự. Ở nước ta cũng thế, ngay từ khi lập quốc, người Việt đã có ngôn ngữ riêng, mãi đến thế kỷ 13-14, dưới thời Trần, mới có một văn tự…

Một số sai sót trong sách “Thành ngữ bằng tranh” (Kỳ 2)

Hoàng Tuấn Công (27/04/2021)

Một số sai sót trong sách “Thành ngữ bằng tranh” (Kỳ 2) b – Hiểu sai nghĩa của từ và yếu tố Hán Việt: 9 -“Ăn bậy nói càn: Ngày xưa, ở các bến đò, cổng chợ, có những người làm thuê, gánh mướn, thường tụ tập đón khách để…

Một số sai sót trong sách “Thành ngữ bằng tranh” (Kỳ 1)

Hoàng Tuấn Công (27/04/2021)

Một số sai sót trong sách “Thành ngữ bằng tranh” (Kỳ 1) Sách “Thành ngữ bằng tranh” (Biên soạn: Nguyễn Thị Hường Lý; Tranh: Nguyễn Quang Toàn – NXB Kim Đồng, 2020). NXB Kim Đồng cho biết, sách “Thành ngữ bằng tranh” là một cuốn “từ điển bỏ túi với…

Từ “túi đom đóm” của Tàu đến “trứng đom đóm” của Ta

Hoàng Tuấn Công (10/04/2021)

Đời Tấn (晉) có người học trò tên là Xa Dận (車胤), tự Vũ Tử (武子), thông minh dĩnh ngộ ham học, nhưng gia cảnh bần hàn. Nhà nghèo, không đủ tiền mua dầu thắp sáng, nên vào những đêm hè, Xa Dận bắt đom đóm bỏ vào một cái…

“Bắt chấy cho mẹ chồng thấy bồ nông dưới biển” là thế nào?

Hoàng Tuấn Công (16/11/2020)

  Tục ngữ Việt Nam có câu: “Bắt chấy cho mẹ chồng thấy bồ nông nông dưới bể”. Các Nhà biên soạn từ điển, nghiên cứu văn hóa dân gian giải thích: – “Từ điển tục ngữ Việt” (Nguyễn Đức Dương-NXB Tổng hợp TPHCM-2012) ghi chú: “Chưa rõ nghĩa”. – “Tục ngữ Việt Nam” (Nhóm Chu Xuân Diên-Lương…

Sai sót trong “Từ điển thành ngữ tục ngữ Việt-Hán”

Hoàng Tuấn Công (02/11/2020)

Nguyễn Văn Khang (NVK) là tác giả và đồng tác giả của 19 cuốn từ điển tiếng Việt. Về từ điển chính tả, NVK có “Từ điển chính tả tiếng Việt phổ thông” (NXB Khoa học Xã hội – 2003) và “Từ điển chính tả tiếng Việt” (GS. TS. Nguyễn…

Bài Ngẫu Nhiên

“Thế kỷ châu Á”: vẫn chưa thành hiện thực

Mạnh Kim (31/08/2020)

Cách đây hơn một thập niên, người ta vẫn còn đọc những bài báo đại loại “Châu Á sẽ định dạng sự phát triển toàn cầu”. 20 năm sau khi thế giới bước vào thế kỷ 21, châu Á vẫn còn nhiều vấn đề và thách thức để trở thành…

Từ “túi đom đóm” của Tàu đến “trứng đom đóm” của Ta

Hoàng Tuấn Công (10/04/2021)

Đời Tấn (晉) có người học trò tên là Xa Dận (車胤), tự Vũ Tử (武子), thông minh dĩnh ngộ ham học, nhưng gia cảnh bần hàn. Nhà nghèo, không đủ tiền mua dầu thắp sáng, nên vào những đêm hè, Xa Dận bắt đom đóm bỏ vào một cái…

Đại nhạc hội ‘Cám Ơn Anh’ 2025

Nam Lộc (24/09/2025)

TƯỜNG TRÌNH KẾT QUẢ ĐẠI NHẠC HỘI ‘CÁM ƠN ANH’ BẮC CALIFORNIA, ngày 27-7-2025 Kính thưa quý vị đồng hương, quý chiến hữu cùng quý vị Thương Phế Binh Quân Lực Việt Nam Cộng Hòa: Đại nhạc hội “Cám Ơn Anh, Người Thương Binh VNCH” diễn ra tại Grand Century…

An ninh quốc gia và trò ‘bắt cá hai tay’

Mạnh Kim (10/06/2024)

Trong chuyến công du Budapest cuối Tháng Hai 2024, Bộ trưởng Công an Trung Quốc, Vương Tiểu Hồng (Wang Xiaohong), đã gặp trực tiếp Thủ tướng Hungary Viktor Orban để thiết lập một thỏa thuận an ninh song phương mới. Trung Quốc và Hungary nhất trí hợp tác về thực…

Annie Leibovitz: vẽ nhân vật qua ống kính

Đoan Thư (21/09/2020)

Được xem là huyền thoại sống của làng nhiếp ảnh báo chí đương đại, Annie Leibovitz luôn gây sốc với những bức ảnh bìa báo của bà. Leibovitz từng khiến hao tổn bút mực các nhà bình luận khi tung ra bức ảnh chụp cô đào nhí Miley Cyrus 15…

Trung Quốc thao túng các tổ chức quốc tế như thế nào?

Mạnh Kim (08/07/2020)

Không chỉ Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) trở thành “đồng phạm” Trung Quốc (cách nói của Hinnerk Feldwisch-Drentrup trên Foreign Policy 2-4-2020), một số tổ chức quốc tế khác thuộc Liên Hiệp Quốc (UN) cũng đang trở thành “sân sau” của Bắc Kinh. Và không riêng Tổng giám…