Ảnh vệ tinh chụp thị trấn New Carlisle, bang Indiana, cho thấy những mảng đất nông nghiệp xanh ngắt đã bị biến thành khu công nghiệp chỉ trong chưa đầy một năm. Ở đó hiện có bảy trung tâm dữ liệu hình chữ nhật, và 23 trung tâm khác đang được xây dựng. Bên trong mỗi tòa nhà là vô số hàng container cỡ bằng chiếc tủ lạnh chứa chip máy tính, hoạt động ầm ầm để thực hiện các phép tính ở quy mô khó tưởng tượng.
Các tòa nhà này thuộc sở hữu của Amazon, được hãng AI hàng đầu Anthropic sử dụng để huấn luyện và vận hành các mô hình của mình. Theo một ước tính, chỉ riêng khu trung tâm dữ liệu này – dù vẫn đang xây dở – đã tiêu thụ hơn 500 megawatt điện, tương đương lượng điện dùng cho hàng trăm nghìn hộ gia đình Mỹ. Khi toàn bộ số trung tâm dữ liệu ở New Carlisle hoàn thành, nhu cầu điện của chúng sẽ vượt quá hai thành phố Atlanta cộng lại.
Lượng năng lượng và tiền bạc đang đổ vào AI thật đáng kinh ngạc. Chi tiêu toàn cầu cho công nghệ này được dự đoán sẽ đạt 375 tỷ USD vào cuối năm 2025 và 500 tỷ USD vào năm 2026. Ba phần tư mức tăng của chỉ số S&P 500 kể từ khi ChatGPT ra đời đến từ cổ phiếu liên quan đến AI; giá trị của mọi công ty đại chúng, theo cách nào đó, đều được nâng lên nhờ thị trường đầu cơ AI. Để minh chứng cho điều đó, ngày 29-10-2025, Nvidia – hãng sản xuất chip tiên tiến đứng sau làn sóng AI – đã trở thành công ty đầu tiên trong lịch sử có giá trị 5.000 tỷ USD.
Hãy nhìn theo một cách khác: nhân giá trị thị trường hiện tại của Ford lên 94 lần vẫn chưa bằng Nvidia. Thế nhưng 20 năm trước, Ford lại có giá trị gần gấp ba Nvidia. Giống như Saudi Arabia là “quốc gia dầu mỏ” thì Mỹ đang trở thành một “quốc gia AI” – cụ thể là một “quốc gia Nvidia”. Con số ấy cứ tiếp tục tăng, tạo hiệu ứng tích cực ngắn hạn cho thị trường. Nhưng mỗi báo cáo lợi nhuận tốt lại khiến Nvidia trở thành một trụ cột mong manh của nền kinh tế toàn cầu.
Hiện tại, nước Mỹ đang ở trong một tình thế kỳ lạ: vừa là con tin, vừa là người được lợi từ AI. Chi tiêu cho AI hiện đóng góp nhiều hơn cho tăng trưởng GDP của Mỹ so với tổng chi tiêu tiêu dùng, và theo một tính toán khác, các khoản đầu tư vào AI chiếm tới 92% mức tăng GDP trong nửa đầu năm 2025. Kể từ khi ChatGPT ra mắt cuối năm 2022, ngành công nghệ đã tăng tỷ trọng trong S&P 500 từ 22% lên khoảng một phần ba.
Ngày 29-10-2025, Meta, Microsoft và Alphabet đều công bố mức tăng doanh thu hàng quý đáng kể, còn Reuters đưa tin OpenAI có thể sẽ IPO vào năm sau với mức định giá 1.000 tỷ USD – một trong những vụ phát hành lớn nhất lịch sử. (Người phát ngôn của OpenAI nói với Reuters: “IPO không phải là trọng tâm của chúng tôi, nên không thể có chuyện đã ấn định ngày.”)
Nhiều người tin rằng cơn tăng trưởng này mới chỉ bắt đầu. “Chúng ta sẽ cần đến những sân vận động đầy thợ điện, thợ sắt, thợ vận hành máy, kỹ sư điều hòa…” – hai nhà phân tích AI Dwarkesh Patel và Romeo Dean viết gần đây. Việc xây dựng ồ ạt trung tâm dữ liệu có thể đang tái định hình hệ thống năng lượng nước Mỹ. OpenAI tuyên bố có kế hoạch xây dựng ít nhất 30 gigawatt trung tâm dữ liệu – nhiều hơn cả lượng điện mà toàn bộ vùng New England tiêu thụ trong ngày nóng nhất – và CEO Sam Altman nói ông muốn “xây một gigawatt hạ tầng AI mỗi tuần”. Các tập đoàn công nghệ lớn khác cũng có tham vọng tương tự.
Nghe những người trong ngành nói, bạn có thể tưởng như nước Mỹ đang bước vào thời kỳ bùng nổ hạ tầng mới. Thế nhưng, có điều lạ đang xảy ra: Dù cổ phiếu công nghệ tăng vọt từ năm 2022, tỷ lệ lợi nhuận ròng của các công ty này trong S&P 500 hầu như không tăng. Số lượng việc làm trống giảm, 22 bang đang hoặc sắp rơi vào suy thoái, và dù các trung tâm dữ liệu giúp giữ cho ngành xây dựng sống sót, sản xuất Mỹ vẫn đang suy giảm.
AI rõ ràng đang che lấp những câu chuyện khác về sự chao đảo của nền kinh tế Mỹ. Điều này đã đáng lo. Nhưng tệ hơn: điều gì sẽ xảy ra nếu lời hứa về lợi nhuận từ AI chỉ là ảo tưởng?
Khoảng cách mênh mông giữa chi tiêu cho trung tâm dữ liệu và phần còn lại của nền kinh tế đã khiến nhiều người bắt đầu thì thầm – rồi nói to – về một bong bóng AI. Nhiều nhà phân tích tài chính và công nghiệp chỉ ra sự chênh lệch khổng lồ giữa mức đầu tư lịch sử và doanh thu khiêm tốn của công nghệ này. Theo The Information, OpenAI có thể đã thu 4 tỷ USD năm 2024 nhưng lỗ 5 tỷ, khiến định giá 1.000 tỷ USD càng trở nên khó tin. Từ tháng 7 đến tháng 9, khoản đầu tư của Microsoft vào OpenAI khiến họ lỗ hơn 3 tỷ USD. Cùng kỳ đó, Meta báo cáo chi phí AI tăng mạnh, khiến nhà đầu tư hoảng sợ và cổ phiếu giảm 9%.
Trong khi đó, hiệu quả kinh doanh của AI vẫn mơ hồ: Báo cáo của McKinsey gần đây cho thấy gần 80% doanh nghiệp ứng dụng AI không thấy tác động đáng kể đến lợi nhuận. Và không ai dám chắc Silicon Valley sẽ còn cần bao nhiêu trung tâm dữ liệu nữa. Một số nhà nghiên cứu cho rằng hiện đã có đủ điện năng và sức mạnh tính toán cho nhu cầu AI trong vài năm tới.
Kịch bản kinh tế tồi tệ nhất là: khoản đầu tư khổng lồ vào AI không bao giờ sinh lời, và trung tâm dữ liệu trở thành gánh nặng. Lịch sử từng chứng kiến những bong bóng hạ tầng như vậy: kênh đào, đường sắt, hay cáp quang thời bong bóng dot-com – tất cả đều từng tạo ra cơn sốt đầu tư rồi sụp đổ. Tất nhiên, sau đó thế giới vẫn được biến đổi. AI cũng có thể như vậy.
Đó là lý do vì sao OpenAI, Google, Microsoft, Amazon, Meta đang chi tiêu hết mức, càng nhanh càng tốt, để giành lợi thế nhỏ nhất. Ngay cả khi bong bóng nổ, vẫn sẽ có kẻ thắng. Với họ, mục tiêu cuối cùng là tạo ra siêu trí tuệ.
Hiện tại, các ông lớn này vẫn dư dả tiền mặt: Alphabet và Microsoft đều lãi hơn 100 tỷ USD trong năm tài chính vừa qua; Meta và Amazon đều hơn 50 tỷ. Nhưng nếu chi tiêu cho trung tâm dữ liệu tiếp tục leo thang, dòng tiền khổng lồ ấy cũng sẽ cạn, khiến nhà đầu tư lo ngại. Và thế là, trong cuộc đua vũ trang AI, các công ty bắt đầu vay nợ gián tiếp thông qua những cấu trúc tài chính phức tạp.
Các tập đoàn không muốn chính thức ghi nợ trên bảng cân đối kế toán – vì sẽ khiến cổ đông e ngại – nên họ bắt tay với các quỹ đầu tư tư nhân. Các quỹ này bỏ tiền xây trung tâm dữ liệu, rồi các công ty công nghệ thuê lại và trả tiền như tiền thuê nhà. Các hợp đồng thuê đó được chứng khoán hóa, biến thành trái phiếu có thể mua bán.
Meta gần đây đã làm vậy: Blue Owl Capital huy động vốn để xây trung tâm dữ liệu cho Meta ở Louisiana, đổi lại bằng trái phiếu được bảo đảm bằng tiền thuê của Meta. Nhiều hợp đồng như vậy có thể được gộp lại thành chứng khoán phức tạp – y hệt cách thị trường từng làm với các khoản thế chấp dưới chuẩn (subprime) trước khủng hoảng 2008.
Dĩ nhiên, trung tâm dữ liệu không giống nhà ở. Nhưng rủi ro vẫn lớn: chúng xuống cấp rất nhanh, chip bên trong lạc hậu chỉ sau vài năm, trong khi hiệu quả tăng trưởng của chatbot ngày càng nhỏ. Ý tưởng rằng có thể “mua” được siêu trí tuệ bằng cách đổ thêm tiền đang trở nên mong manh.
Những người tinh ý đang bắt đầu lo lắng. Trên thang 1-10, mức độ lo về “bong bóng AI” đã đến mức mọi người đăng ảnh chế Christian Bale trong “The Big Short” – biểu tượng của cơn hoảng loạn tài chính. Nếu cổ phiếu công nghệ sụp do AI không sinh lời, các quỹ đầu cơ vay nợ nặng sẽ buộc phải bán tháo, kéo theo quỹ hưu trí, bảo hiểm, nhà đầu tư cá nhân cùng sụp. Thậm chí, nếu các quỹ đầu tư tư nhân – hiện nắm hàng nghìn tỷ USD – bị cuốn theo, thế giới có thể lại chứng kiến một cú sập tài chính lớn.
Hiện tại, tiền vẫn đang tuôn vào AI. Nhưng những vòng đầu tư ngày càng mang tính vòng tròn: OpenAI trả 300 tỷ USD cho Oracle mua hạ tầng tính toán; Oracle lại trả hàng chục tỷ cho Nvidia mua chip; và Nvidia lại đầu tư 100 tỷ USD vào OpenAI. Một kỹ sư gọi hiện tượng này là “siêu đối tượng tư bản công nghệ ở tận cùng của thời gian.”
Có thể mọi chuyện sẽ ổn. Ba năm trước, ngành AI tạo sinh hầu như không có doanh thu; nay, nó đem lại hàng chục tỷ USD mỗi năm – có thể tăng kịp lượng đầu tư. Hàng trăm triệu người đang dùng AI, khó có thể tưởng tượng điều đó biến mất chỉ sau một đêm. Biết đâu OpenAI hay Anthropic sẽ thực sự tạo ra “siêu trí tuệ”, và như nhà bình luận Matt Levine viết châm biếm: “Tạo ra Chúa, rồi xin Ngài cho vay tiền.”
Tuy nhiên, xây dựng trung tâm dữ liệu, nhà máy điện và đường truyền cần thời gian, nhân lực có hạn, chuỗi cung ứng trục trặc. Ngay cả khi các kế hoạch khổng lồ của Altman thành hiện thực, những ràng buộc thực tế có thể khiến cơn bùng nổ này không quá mất kiểm soát.
Dù sao thì, đến cuối năm 2025, trung tâm dữ liệu đã trở thành một biểu tượng văn hóa kỳ lạ – minh chứng vật chất cho quyền lực kinh tế và tham vọng vô độ của Thung lũng Silicon. Nỗi bất an mà chúng gợi lên gắn liền với ký ức về năm 2008, cũng như vụ sụp đổ tiền điện tử 2022 – khi các công ty như FTX và Alameda Research “chống lưng” lẫn nhau bằng tiền của khách hàng. Vì thế, những hệ quả của cơn bùng nổ trung tâm dữ liệu – dù về môi trường hay kinh tế – gắn liền với nỗi sợ không phải về khi các công ty công nghệ thất bại, mà là khi họ thành công.
Bùng nổ và sụp đổ luôn là hai mặt của một đồng xu. Nếu các công ty AI thành công, công nghệ họ tạo ra có thể xóa sổ hàng triệu việc làm, gây chấn động toàn cầu trước khi con người kịp thích ứng. Nếu họ thất bại, hậu quả tài chính cũng sẽ chưa từng có.
Bài học lớn nhất từ hai thập kỷ qua là: Meta, Amazon, Google – và nay là OpenAI – đã làm giàu khủng khiếp bằng cách thay đổi thế giới, mà gần như chẳng bận tâm đến hệ lụy. Họ theo đuổi tăng trưởng bằng mọi giá – và hầu như luôn thắng. Cơn bùng nổ trung tâm dữ liệu chính là đỉnh cao của cuộc truy đuổi ấy: theo đuổi quy mô chỉ vì quy mô. Trong mọi kịch bản, người chịu hậu quả thật sự vẫn là… phần còn lại của chúng ta.
______
Phỏng dịch từ “Here’s How the AI Crash Happens” của Matteo Wong, The Atlantic
