Ngày 15 Tháng Năm 2024, Bộ trưởng Tài chính kiêm Phó Thủ tướng Hoàng Tuần Tài (Lawrence Wong) sẽ chính thức ngồi ghế thủ tướng Singapore. Sau 20 năm, Hoàng Tuần Tài là người thứ hai không thuộc thành viên triều đại Lý lãnh đạo quốc đảo nhỏ bé nhưng giàu có với vỏn vẹn 6 triệu dân. Đây là lần chuyển giao quyền lực thứ ba kể từ khi Singapore giành được độc lập từ Malaysia vào năm 1965.
1/
Singapore đã trở thành ngọn hải đăng của sự thịnh vượng. Với con số gây choáng $88,000, GDP bình quân đầu người Singapore đã tăng gấp đôi theo giá trị thực trong 20 năm qua. Vào thời điểm giành được độc lập năm 1965, đất nước này nghèo hơn Nam Phi, Jordan và chẳng là gì so với miền Nam Việt Nam. Sự kết hợp giữa các kế hoạch phát triển kinh tế khôn ngoan, chính sách thân thiện với giới đầu tư và sự cởi mở trong thương mại của Thủ tướng Lý Quang Diệu đã mang lại cho đất nước này mức sống cao nhất thế giới. Lý Quang Diệu, người sáng lập Singapore, giữ chức thủ tướng cho đến năm 1990. Con trai ông, Lý Hiển Long, lên nắm quyền vào năm 2004.
Việc bổ nhiệm Hoàng Tuần Tài không phải là dấu hiệu của một cuộc cách mạng. Ông đã chuẩn bị cho quá trình chuyển đổi được lên kế hoạch cẩn thận kể từ Tháng Tư 2022. Hoàng Tuần Tài, 51 tuổi, xuất thân khiêm tốn và không theo học tại các trường ưu tú. Cha ông, sinh ở Trung Quốc, theo gia đình đến Singapore; và mẹ ông là một giáo viên. Hoàng Tuần Tài sinh ngày 18 Tháng Mười Hai 1972 tại Đông Singapore. Sự thăng tiến chính trị của Hoàng Tuần Tài rất nhanh. Ông là thư ký riêng của Thủ tướng Lý Hiển Long từ năm 2005 đến 2008, sau đó lãnh đạo Bộ Giáo dục và phát triển quốc gia trước khi trở thành Bộ trưởng Tài chính năm 2021 và Phó Thủ tướng năm 2022.
Năm 1965, Lý Quang Diệu nói: “Hơn 100 năm trước, đây là bãi bồi; đầm lầy. Ngày nay, đây là một thành phố hiện đại. Mười năm nữa đây sẽ là một đô thị. Đừng bao giờ sợ hãi.” Các thế hệ nối gót Lý Quang Diệu chưa bao giờ thể hiện sự sợ hãi. Họ chỉ biết tiến lên. Khi Ngô Tác Đống (Goh Chok Tong) lên nắm quyền thủ tướng năm 1990, Singapore đã chứng kiến thời kỳ bùng nổ ngoạn mục. Người dân thụ hưởng sự giàu có, an toàn và an ninh thuộc hàng nhất nhì thế giới. Ngô Tác Đống đã lèo lái Singapore vượt qua những thách thức toàn cầu và nhiều biến động trong đó có cuộc khủng hoảng tài chính châu Á 1997; sự nổi lên của chủ nghĩa khủng bố sau sự kiện 11 Tháng Chín 2001; chưa kể đợt bùng phát hội chứng hô hấp (SARS) năm 2003.
Tiếp đó, dưới thời Thủ tướng Lý Hiển Long (Lee Hsien Loong), Singapore tiếp tục giải quyết những thách thức lớn và liên tục. Điều mà Lý Hiển Long làm khác thế hệ tiền nhiệm là ông ý thức hơn việc cần phải truyền đạt thông điệp một cách rõ ràng hơn. Lý Hiển Long đã khôn ngoan không chọn đứng về phía nào trong cuộc so găng ngày càng quyết liệt giữa Mỹ và Trung Quốc. Thủ tướng Lý cũng sử dụng mạng xã hội một cách khôn ngoan để tương tác cởi mở với người dân. Ông có 1.7 triệu người theo dõi trên Facebook và khoảng 730,000 người trên Instagram. Lý Hiển Long nhận thức rõ rằng ông đang trong một xã hội rất khác, khi những người thuộc Thế hệ Z hoặc thế hệ Thiên niên kỷ suy nghĩ và quan tâm những điều rất khác nhau.
Lý Hiển Long cũng chú trọng hơn đến chính sách xã hội, với các biện pháp như tặng quà bằng tiền mặt cho việc sinh con thứ hai và chuyển sang chế độ làm việc năm ngày một tuần. Trước ông, phúc lợi xã hội được xem là một từ “bẩn thỉu”, như ông nói trong bài phát biểu tại Quốc hội năm 2006. Ông cân bằng lại chính sách phúc lợi cho người có thu nhập thấp. Để đạt được điều đó, Thủ tướng Lý không thực hiện chế độ phúc lợi trực tiếp (như nhiều nước châu Âu, đặc biệt Pháp); thay vào đó xây dựng một cách tiếp cận độc đáo, nhấn mạnh đến khả năng tự lực. Giới bình luận phương Tây không giấu được sự nể phục chính sách trên. Một bài báo của Forbes năm 2015 – năm Singapore đánh dấu 50 năm ngày lập quốc – gọi đây là một trong thành tựu đáng chú ý nhất. So với các nhà lãnh đạo trước ông, Thủ tướng Lý Hiển Long cũng thoáng hơn trong việc giao nhiệm vụ điều hành quốc gia cho các bộ trưởng.
2/
Hoàng Tuần Tài đang thừa hưởng một di sản cực đẹp. Hai thập niên qua, mức lương trung bình của người làm việc toàn thời gian đã tăng 43%, so với mức tăng 8% ở Mỹ. Với khoảng $46,000, lương toàn thời gian trung bình của người Singapore hiện cao hơn Anh (dân Ănglê có mức lương trung bình chừng $44,000). Tầm vóc bề thế của trung tâm tài chính Singapore ngày càng tăng. Không chỉ soán ngôi Hong Kong, từng được xem là thành phố toàn cầu số một châu Á, Singapore thậm chí đang bỏ xa đối thủ của họ (lương của người Singapore cao hơn người Hong Kong khoảng 50%).
Công ty đầu tư nhà nước của Singapore, Temasek, có tài sản trị giá $287 tỷ tính đến Tháng Ba 2023 – theo The Economist. Cơ quan tiền tệ quốc gia quản lý khoảng $369 tỷ (gồm ngoại hối, vàng và các dự trữ khác). Tổ chức GIC của Singapore, trước đây gọi là Tổng công ty Đầu tư Chính phủ Singapore (Government of Singapore Investment Corporation), không tiết lộ số cổ phần mà chính phủ nắm giữ.
Theo ước tính của công ty dữ liệu Global SWF, tài sản GIC hiện lên tới $769 tỷ. Nếu đúng, quỹ đầu tư quốc gia này là quỹ tài sản lớn thứ sáu thế giới, chỉ kém một số ít quốc gia dầu khí và hai quỹ của Trung Quốc. Điều đó cũng có nghĩa tài sản thuộc sở hữu nhà nước của Singapore chiếm hơn 270% GDP. Những khoản tiền khổng lồ này cho thấy Singapore có một nền kinh tế tiết kiệm nhiều hơn chi tiêu. Singapore cũng là một trong những quốc gia có thặng dư tài khoản vãng lai lớn nhất thế giới.
3/
Singapore không phải không đối mặt một số vấn đề. Tân Thủ tướng Hoàng Tuần Tài có nhiều việc phải làm. Tỷ lệ công dân Singapore trên 65 tuổi đã tăng lên 19% vào năm 2023, từ 12% so với một thập niên trước; và sẽ tăng gần 25% vào cuối thập niên này. Chi tiêu xã hội đã tăng gần gấp đôi trong thập niên qua ;và chi tiêu nhà nước cho chăm sóc sức khỏe hiện vượt xa ngân sách giáo dục. Mức chi tiêu chính phủ tất nhiên cũng tăng: Chiếm 20% GDP vào năm 2030, từ mức 14% vào năm 2010. Có khả năng nhà nước phải bù lỗ bằng cách tăng thuế.
Trong khi đó, nhân khẩu học đang thay đổi. Năm 2023, tỷ lệ sinh giảm xuống chỉ còn 0.97. Chính phủ Singapore không công bố dự báo dân số thường xuyên, nhưng một dự báo cho thấy nếu không nhập cư, dân số trong độ tuổi lao động sẽ giảm 1/3 từ năm 2022 đến năm 2050. Trong khi đó, vấn đề nhập cư lại luôn gây tranh cãi. Hoàng Tuần Tài nhấn mạnh Singapore cần lao động nước ngoài nhưng phải được kiểm soát chặt. “Chúng tôi không thể như UAE, nơi cư dân địa phương chỉ chiếm chưa đến 10% dân số.” – Hoàng Tuần Tài nói. Trong một cuộc khảo sát công bố năm 2021 bởi Viện Nghiên cứu Chính sách, một đơn vị thuộc Đại học Quốc gia Singapore, 44% cho rằng nhập cư làm tăng tỷ lệ thất nghiệp (con số này tăng lên hơn 50% trong số những người được hỏi trên 65 tuổi).
Mối đe dọa lớn nhất đối với vị thế đáng ghen tị của Singapore là những mối đe dọa nằm ngoài tầm kiểm soát. Chẳng hạn eo biển Malacca, một nút thắt cổ chai ảnh hưởng hàng nghìn tỷ đôla trong thương mại toàn cầu. Khối lượng thương mại của Singapore tại Malacca chiếm tới 337% GDP, so với 27% của Mỹ và 68% đối với các nước giàu trên thế giới. Sự rạn nứt trong quan hệ Bắc Kinh và Washington là mối lo ngại đặc biệt. Trong một trường hợp cụ thể, khi thương mại bị chia rẽ giữa hai khối toàn cầu – giữa những quốc gia bỏ phiếu lên án việc Nga xâm chiếm Ukraine tại Đại hội đồng LHQ vào năm 2022 và những quốc gia không bỏ phiếu – GDP của Singapore bị giảm khoảng 10%, so với 3% ở châu Á và 1% trên thế giới.
Cần biết, Trung Quốc không chỉ là nguồn nhập khẩu lớn nhất của Singapore như hầu hết các nước thế giới mà còn là nguồn xuất khẩu lớn nhất của nước này. Trong khi đó, Mỹ cho đến nay vẫn là nhà đầu tư lớn nhất của Singapore, với $574 tỷ Singapore (US$428 tỷ) đầu tư vào nước này vào cuối năm 2022, so với $156 tỷ từ Trung Quốc đại lục và Hong Kong cộng lại. Theo Phòng Thương mại Hoa Kỳ tại Singapore, các công ty Mỹ tuyển dụng hơn 200,000 người ở nước này, chiếm khoảng 6% lực lượng lao động. Singapore cũng là đối tác an ninh thân cận nhất của Mỹ ở Đông Nam Á. Những hạn chế ngày càng tăng của Mỹ đối với ngành công nghiệp bán dẫn Trung Quốc có thể lôi Singapore vào cuộc tranh chấp giữa hai cường quốc. Với không ít quan chức Singapore, sự chia rẽ toàn diện giữa Mỹ và Trung Quốc là một viễn cảnh khủng khiếp.
Trong tất cả rủi ro kinh tế khác nhau mà Singapore đối mặt, có một rủi ro đặc biệt đáng chú ý: Điều gì xảy ra nếu Singapore, tương tự Anh hoặc các nước châu Âu đang phát triển khác, bước vào thời kỳ trì trệ trong đó thu nhập hộ gia đình ngừng tăng?
Nhìn chung, Hoàng Tuần Tài phải giải quyết loạt thách thức, từ tình trạng bất bình đẳng thu nhập; tính di động và tính toàn diện của xã hội; sự bền vững môi trường trước những biến đổi khí hậu; dân số già và nhu cầu chăm sóc sức khỏe ngày càng tăng; cũng như những căng thẳng địa chính trị toàn cầu lẫn khu vực. Chan Heng Chee, một học giả Singapore hiện giữ chức đại sứ lưu động tại Bộ Ngoại giao Singapore, nói: “Chúng tôi nỗ lực hết mình trong các vấn đề toàn cầu”. Và bà nhấn mạnh: Singapore cần cảnh giác trước sự tự mãn.
Phần mình, Hoàng Tuần Tài nói, “Chúng tôi luôn coi mình là kẻ yếu. Chúng tôi sẽ là một quốc gia luôn cần nỗ lực. Điều đó khó có thể thực hiện nếu không nhờ ý chí tập thể của người dân. Nhiệm vụ của tôi là giữ cho điều kỳ diệu này tồn tại lâu nhất có thể.” Nói đến đây, có thể thấy bài học lớn nhất rút ra từ sự thành công ngoạn mục của Singapore: Họ tôn trọng người dân. Chính phủ Singapore định nghĩa khế ước xã hội là một thỏa thuận ngầm giữa người dân với nhà nước, trong đó người dân cần thể hiện vai trò và trách nhiệm của họ, để cùng làm việc với nhà nước, sao cho quốc gia cường thịnh. Từ thời Lý Quang Diệu đến nay, quá trình kiến quốc của Singapore luôn song hành với việc tận lực xây dựng ý thức này, một cách không ngừng nghỉ.
___
Bài đã đăng trên Người Việt.
