ENGLISH VERSION BELOW
Where Power Shields the Looters
_________
Từ năm 2012, nhiều chuyên gia đã đề nghị ban hành luật truy thu tài sản bất minh. Tuy nhiên, đến năm 2024, luật này vẫn nằm trong “danh mục nghiên cứu”. Cho đến tận thời điểm này, vấn đề “lập hội đồng xử lý tài sản thi hành án các vụ đại án kinh tế, tham nhũng” vẫn tiếp tục được “đề xuất” – như bài báo ngày 15 Tháng Năm, 2025 trên VTC News cho biết.
Người ta tiếp tục bàn luận và “góp ý” sôi nổi, chẳng hạn hội thảo “Góp ý sửa đổi Luật Thi hành án dân sự – Giải pháp xử lý tài sản trong thi hành án các vụ án kinh tế” do báo Pháp Luật TPHCM tổ chức ngày 14 Tháng Năm, 2025.
“Lưới” pháp luật
Người dân vẫn thường nghe rằng “pháp luật chưa hoàn thiện”, “chưa có chế tài cụ thể”, hay “khó chứng minh tài sản do tham nhũng mà có”. Vấn đề cốt lõi nằm ở chỗ khác: Người nắm pháp luật có thật sự muốn dùng pháp luật để thu hồi tài sản không?
Trong vụ đại án Việt Á, Tổng giám đốc công ty Việt Á Phan Quốc Việt khai chi tiền “lại quả” hàng trăm tỷ đồng cho hàng loạt quan chức, nhưng trong danh sách tài sản bị kê biên gần như không thấy có bất kỳ khoản tiền mặt lớn nào. Tiền đã đi đâu? Những kẻ nhận tiền “hoa hồng” đã rửa tiền bằng cách nào?
Câu trả lời nằm ở sự tinh vi của nghệ thuật tẩu tán:
Biến tiền thành đất: Trước khi bị điều tra, nhiều quan chức kịp thời mua nhà đất đứng tên người thân, đôi khi còn đầu tư vào dự án hạ tầng hoặc bất động sản du lịch. Các dự án này được bảo vệ bằng “quan hệ” và giấy tờ pháp lý tinh vi.
Gửi ra nước ngoài: Theo một báo cáo không chính thức từ Ngân hàng Nhà nước, hàng trăm triệu đôla đã được chuyển hợp pháp ra nước ngoài dưới hình thức “đầu tư gia đình”, mua quốc tịch Malta, Cyprus, Canada… Đây là một hình thức rút tài sản có kế hoạch, hợp pháp hoá sự tẩu thoát.
Tạo công ty bình phong: Các công ty do vợ hoặc người thân đứng tên, không có hoạt động kinh doanh thực tế, nhưng sở hữu khối tài sản lớn. Một dạng rửa tiền nội địa.
Quỹ từ thiện giả: Một số quan chức lập quỹ “từ thiện”, để chuyển tài sản từ dạng “tiền bẩn” sang hình thức “có mục đích nhân văn”, nhưng thực chất là tiền không bao giờ đến người nghèo.
Lá bùa “về hưu”
Không khó để thấy rằng nhiều vụ đại án chỉ được điều tra sau khi các quan chức đã nghỉ hưu. Họ ung dung rút lui, sống trong biệt thự cao cấp, đi chùa xì xụp vái Phật, thỉnh thoảng thăm hỏi các đồng chí lão thành cách mạng gần đất xa trời. Đôi khi, tại các đám tang viên chức chính trị cấp cao, người dân cũng thấy họ tụm năm túm bảy đi viếng…
Trước khi bị khởi tố, Nguyễn Thanh Long (cựu Bộ trưởng Y tế) đã kịp rút khỏi các vị trí quản lý. Tài sản của ông được cho là “không rõ nguồn gốc”, nhưng lại không thể kê biên đầy đủ vì phần lớn đứng tên con và vợ. Tương tự, cựu Thứ trưởng Tài chính Nguyễn Hữu Chí bị kết luận có liên quan đến việc buông lỏng quản lý trong vụ công ty Nhựt Thành Tân, nhưng không bị truy tố vì đã nghỉ hưu. Cần nhắc lại, trước khi “hạ cánh an toàn”, Nguyễn Hữu Chí đã được trao Huân chương Độc lập hạng Nhì (năm 2017). Bài báo về vụ này trên trang web Bộ Tài chính còn lưu: “Sinh ra và lớn lên trong cuộc kháng chiến chống Mỹ cứu nước, là người con của Liệt sĩ, Đồng chí Nguyễn Hữu Chí được Đảng, Nhà nước quan tâm đào tạo, bồi dưỡng. Với kiến thức sâu rộng về quản lý kinh tế, tài chính, ngân hàng, đồng chí đã có đóng góp to lớn vào công tác quản lý Nhà nước trong nhiều lĩnh vực của ngành Tài chính…”
“Đã nghỉ hưu” đã trở thành một dạng miễn trừ ngầm, khi chính quyền không bao giờ động chạm đến các đồng chí từng có công lớn với “sự nghiệp xây dựng đất nước”, từ “đồng chí X” Nguyễn Tấn Dũng đến đồng chí Nguyễn Xuân Phúc, từ “đồng chí Hai Nhựt” Lê Thanh Hải đến cựu Chủ tịch nước Võ Văn Thưởng…
Đây là sự thất bại chính trị?
Vấn đề không chỉ là lỗ hổng pháp lý mà là tính trật tự của quyền lực. Khi một cán bộ cấp cao bị xử lý, sẽ có hàng loạt hệ quả dây chuyền trong hệ thống quan hệ chồng chéo: Từ lãnh đạo cấp tỉnh, cấp ngành, cho đến các doanh nghiệp sân sau. Đụng đến một người là đụng đến một mạng lưới.
Không thể chống tham nhũng nếu vẫn duy trì cơ chế kiểm tra nội bộ thiếu độc lập và báo chí chẳng bao giờ được phép điều tra mà chỉ lặp lại y khuôn “kết quả điều tra” của công an. Việc kê khai tài sản của cán bộ lãnh đạo không có người kiểm chứng thì khác nào cho phép hợp pháp hóa tài sản bất minh. Chừng nào quyền lực chính trị còn có thể đứng trên luật pháp, chừng đó tài sản tham nhũng còn được che chắn.
Trong khi Indonesia, Hàn Quốc, Singapore… đều có cơ chế pháp lý cho phép “chứng minh tài sản lành mạnh” thay vì “chứng minh tài sản bất minh”. Nghĩa là, nếu anh có 50 tỷ, anh phải chứng minh được anh kiếm 50 tỷ ấy từ nguồn nào. Nếu không, nhà nước có quyền thu giữ. Ở Việt Nam là ngược lại: Nhà nước phải chứng minh tài sản của “đối tượng đó” có từ đâu, được tạo ra như thế nào, có liên quan đến vụ án không…
Không thu hồi được tài sản tham nhũng không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn là thất bại chính trị – ít nhất trên bề mặt là như thế. Người dân không ngu. Họ thấy kẻ ăn cắp tiền ngân sách vẫn sống sung sướng, con cái học trường quốc tế, đi xe sang, còn mình thì nai lưng đóng thuế từng đồng. Khi niềm tin bị bào mòn, xã hội sẽ trở nên vô cảm trước bất công. Người dân sẽ không còn muốn tố giác (thật ra cũng chẳng dám tố giác), không còn tin vào cơ quan kiểm tra, không còn trông đợi vào cơ chế “làm trong sạch nội bộ”. Họ chỉ còn một lựa chọn: Co cụm, tránh xa chính trị, và sống lặng lẽ như một cách tự vệ. Tức lắm thì “chửi lén” trong nhà thôi…
Muốn thu hồi tài sản, phải thu hồi đặc quyền và đặc lợi. Không thể chống tham nhũng nếu không dám động đến vùng cấm quyền lực. Không thể thu hồi tài sản nếu vẫn giữ cơ chế “về hưu là an toàn”, hoặc “tài sản đứng tên vợ con là bất khả xâm phạm”. Chừng nào luật pháp còn bị chính trị hóa, chừng đó những chiếc ô quyền lực vẫn tiếp tục che chắn cho tài sản bẩn. Và như thế, chống tham nhũng và “đốt lò” mãi là một trò trình diễn, thay vì một cuộc cải cách thể chế thật sự.
Nếu nhìn từ góc độ pháp lý, rõ ràng việc không thu hồi được tài sản tham nhũng là một thất bại hành chính và tư pháp. Nhưng nếu đặt trong bối cảnh quyền lực chính trị, nó lại có thể được hiểu như một “thành công” – không phải của công lý, mà của một cơ chế được thiết kế để bảo vệ chính nó.
Thể chế ấy tưởng chừng hỏng nhưng thật ra không thất bại. Nó đang vận hành chính xác theo cách mà nó được lập trình: Bảo vệ cấu trúc quyền lực bằng cách giữ lại các mắt xích, dù đã “nghỉ hưu”; đảm bảo sự trung thành bằng cách không truy xét tận cùng tài sản bất minh; biến chống tham nhũng thành trò chơi quyền lực có kiểm soát, nơi ai bị xử và xử đến đâu đều là kết quả của việc “thống nhất trong nội bộ”, chứ không phải do áp lực công lý hay nhân dân.
Việc không thu hồi được tài sản tham nhũng không còn là biểu hiện của năng lực yếu kém mà là sản phẩm của một cơ chế đã “tự hoàn thiện” trong việc… duy trì vùng an toàn cho kẻ đương chức lẫn bọn từng có quyền. Bởi vì trong một hệ thống mà tài sản và quyền lực đi liền với nhau như hình với bóng thì việc động vào tài sản là động vào quyền lực – mà động vào quyền lực là làm lung lay chính nền móng tồn tại của thể chế.
Chống tham nhũng ở Việt Nam luôn có “giới hạn”. Và giới hạn ấy chính là điều bất khả xâm phạm của một thể chế dựa trên hệ thống bất minh, từ trung ương xuống địa phương. Vì vậy, câu hỏi “tại sao không thu hồi được tài sản tham nhũng?” đôi khi không cần trả lời bằng lý lẽ pháp luật, mà bằng một sự thật hiển nhiên: Đơn giản vì người ta không muốn.
______________
Where Power Shields the Looters
In Vietnam, the call for a law to recover illicit assets has been echoing for more than a decade. Since 2012, legal scholars have proposed it. Yet as of 2024, the measure remains conveniently “under study.” The government still “considers” creating a committee to handle assets from major corruption cases — as reported by VTC News in May 2025.
Conferences are held, slogans repeated, discussions “heated.” On May 14, 2025, Pháp Luật TPHCM hosted yet another symposium titled “Improving Civil Judgment Enforcement Law: Solutions for Asset Recovery in Economic Crimes.” The event’s tone was familiar — self-congratulatory but ultimately circular.
The Elastic Net of the Law
Vietnamese citizens often hear the same refrains: “the law is incomplete,” “there are no clear sanctions,” “it’s hard to prove assets were obtained through corruption.” But the real question is simpler: Do those in power actually want the law to work against themselves?
Take the Việt Á scandal, one of the largest corruption cases in recent memory. Phan Quốc Việt, CEO of the company, admitted to paying hundreds of billions of đồng in kickbacks to officials. Yet when authorities moved to confiscate assets, few liquid holdings were found. The money had vanished. Where did it go?
The answer lies in the sophistication of laundering:
- Turning money into land. Before investigation, many officials transferred cash into real estate under relatives’ names, often tied to infrastructure or resort projects shielded by legal paperwork and political connections.
- Exporting wealth. According to an unofficial report from the State Bank, hundreds of millions of dollars quietly left Vietnam through “family investment” channels — buying citizenships in Malta, Cyprus, or Canada.
- Shell companies. Firms registered under wives’ or cousins’ names, with no real business, now hold vast portfolios. Domestic money laundering in plain sight.
- Charity fronts. Some officials founded “philanthropic funds,” laundering dirty money into the language of compassion — though little of it reached the poor.
The Sacred Shield of Retirement
A common pattern emerges: major investigations begin only after the implicated official has retired. They leave office comfortably, retreat into villas, make ritual visits to temples, and appear at state funerals with solemn faces.
When former Health Minister Nguyễn Thanh Long was charged, much of his wealth had already been transferred to family members. Ex–Deputy Finance Minister Nguyễn Hữu Chí escaped prosecution altogether due to “retirement status,” despite his involvement in a major corporate scandal. Ironically, before stepping down, he received the Order of Independence, Second Class.
In Vietnam’s political culture, “retirement” functions as a silent amnesty. From Nguyễn Tấn Dũng to Nguyễn Xuân Phúc, from Lê Thanh Hải to former president Võ Văn Thưởng, the phrase “đã nghỉ hưu” — has retired — often signals immunity rather than irrelevance.
A Political Failure Disguised as Legal Ambiguity
This is not simply a legal gap. It’s a structural design. Each high-level prosecution risks unraveling a web of patronage — from provincial leaders to their “backyard businesses.” To punish one is to threaten many.
There is no genuine anti-corruption effort without an independent judiciary and a free press. In Vietnam, neither exists. Journalists can only reprint police statements. Asset declarations by officials are self-reported and never verified — legalizing corruption through paperwork.
Other Asian democracies have reversed the burden of proof. In Indonesia, South Korea, and Singapore, officials must prove their wealth is legitimate. In Vietnam, the state must prove it’s not — an impossible task in a system built to obscure.
The Theater of Anti-Corruption
Failure to recover stolen wealth is not merely an economic issue; it’s a political failure. Citizens see the irony: the corrupt live lavishly, their children attend international schools, while ordinary taxpayers shoulder the burden. As public faith erodes, people withdraw. They no longer report crimes — or even care to. Political disengagement becomes a survival instinct.
To seize the assets of corruption, one must first seize the privileges that protect it. But Vietnam’s ruling system remains allergic to touching “forbidden zones” of power. Retirement remains untouchable; assets under a spouse’s name, sacrosanct.
As long as law is subordinate to politics, anti-corruption will remain performance art — not reform.
In administrative terms, the state’s failure to recover illicit wealth is a legal failure. In political terms, it is a success — the system functions precisely as intended. It preserves loyalty by protecting insiders, even after they fall. It turns “fighting corruption” into a managed spectacle, ensuring the fire never spreads beyond the chosen targets.
What appears broken is, in truth, efficient — at preserving itself. In a structure where wealth and power are twins, to touch one is to endanger the other.
Vietnam’s anti-corruption campaign, then, has a ceiling — one defined not by law but by loyalty. The question, “Why can’t we recover corrupt assets?” may not need a legal answer at all. The truth is far simpler: because no one really wants to.
