ENGLISH VERSION BELOW
From the Case of Huy Đức, Vietnam’s Press Continues to Be Buried Alive
______________
Tự do ngôn luận ở Việt Nam tiếp tục bị chém chí tử. Báo chí trở thành những cái loa bị dán băng keo. Nó chỉ được gỡ khi người ta cho phép nó nói.
Tại sao tự do thông tin ngày càng bị “cưỡng bức” thô bạo? Bởi vì sự thật trong tự do thông tin (cần nhấn mạnh yếu tố “sự thật”, ở thời mà tự do thông tin bị hoen ố bởi làn sóng tin giả) là công cụ có thể giúp lật mặt được chủ nghĩa dân chủ giả hiệu đang bùng nổ và phát triển khắp nơi, dù nó được lập luận ngụy biện bởi những kẻ đang ôm giữ mọi thứ quyền hành và muốn kiểm soát tuyệt đối cả tự do tư duy lẫn tự do biểu đạt. Sự thật, tại nhiều nơi, đã bị nhốt vào lồng và thậm chí bị chôn.
Chẳng nơi nào có thể “minh họa” cho điều này bằng Trung Quốc, Nga và Việt Nam! Điều đáng nói nhất đối với làng báo Việt Nam là nó đã trở nên “khác biệt” so với hầu hết các nước chứng kiến tình trạng báo chí bị ngược đãi, bởi “đặc điểm” rằng: Không có nhà báo chính thức nào dám lên tiếng trước các vụ bắt bớ những người nói thay cho mình hoặc nói thay người dân về những vấn đề dân chủ và thậm chí những vấn đề liên quan trực tiếp đến tự do thông tin. Ký giả miền Nam trước 1975 từng “đi ăn mày” để phản đối sự kiểm soát báo chí. Giới báo chí ngày nay có những chọn lựa khác hơn “đi ăn mày”, dù họ biết thái độ đó mang lại kết cuộc như thế nào cho xã hội lẫn quốc gia.
Trên Washington Post ngày 21 Tháng Năm 2018, (cố) ký giả Jamal Khashoggi từng viết:
“Liệu có cách nào khác cho chúng ta hay không? Liệu chúng ta có phải chọn giữa rạp chiếu bóng và quyền công dân để có thể cất tiếng nói, dù là ủng hộ hay chỉ trích những hành động của chính quyền? Chúng ta có nên chỉ ton hót những lời bóng bẩy trước các quyết định của lãnh đạo, cái nhìn của ông ấy về tương lai chúng ta, nhằm đổi lại quyền sống và sự đi lại tự do cho bản thân và gia đình mình?”…
Tự do báo chí đôi khi không hẳn là “không gian” được phép thể hiện. Tự do báo chí có khi là “khoảng cách” giữa “rạp chiếu phim” và “quyền công dân” cùng với sự chọn lựa một trong hai này. Khó có thể có một nền báo chí tự do khi mà nhà báo luôn chọn “rạp chiếu phim”. Không thể đòi hỏi có một nền báo chí tự do khi mà nhà báo cúi đầu chấp nhận khước từ quyền tự do ngôn luận của chính mình. Báo chí sẽ chẳng bao giờ có được sự độc lập và trung thực thông tin, nếu nhà báo không dám “tự do” “đi ăn mày” nhưng sẵn sàng “tự do” “mài bút” xu nịnh vuốt ve “các cụ”, để được thụ hưởng lợi ích kinh tế hoặc được “bảo kê” trong các cuộc đấu đá phe nhóm chính trị.
Chẳng có cái gì gọi là báo chí được “cởi trói” trong làng báo Việt Nam – như cách nói nhai nhải của Ban Tuyên giáo Trung ương. “Báo chí, nhà báo hoạt động trong khuôn khổ pháp luật và được Nhà nước bảo hộ”. Đây là quy định được nêu tại Điều 13 của Luật Báo chí năm 2016. Chỉ riêng quy định này đã thấy báo chí bị trói như thế nào. Mỉa mai thay, Điều 25 Hiến pháp năm 2013 ghi rõ: “Công dân có quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tiếp cận thông tin, hội họp, lập hội, biểu tình. Việc thực hiện các quyền này do pháp luật quy định”.
Báo chí tiếp tục bị trói và thực hiện “các quyền” của nó khi được yêu cầu thực hiện “nhiệm vụ chính trị tuyên truyền” với nội dung bài vở được chỉ định. Lực lượng truyền thông luôn được xua ra để diễn một vở kịch chính trị tuyên truyền nhằm phục vụ chính trị đối ngoại lẫn đối nội. Chừng nào còn phụ thuộc vào tín hiệu đèn xanh thì báo chí vẫn còn sống dài dài với nỗi thấp thỏm bị siết cổ nửa đêm bằng tin nhắn hoặc cú gọi lạnh tóc gáy từ một “đồng chí” Tuyên giáo. “Sáng đăng, chiều gỡ” đã trở thành “hoạt động báo chí” quen thuộc của làng báo trong nước nhiều năm qua.
Cá nhân ông trưởng ban Tuyên giáo Trung ương cũng là công cụ. Tuyên truyền phục vụ đường lối chính sách của Đảng vẫn là “tôn chỉ” xuyên suốt của hoạt động báo chí Việt Nam. Thậm chí cách thức thể hiện cũng được chỉ định. Cơ quan truyền thông trung ương VTV chỉ được phép dùng từ “đối phương”, “lính bên kia biên giới”… chứ không được đề cập trực tiếp đến “Trung Quốc”.
Khi các trưởng phòng ban, thư ký tòa soạn hoặc ban biên tập nói chung phải chịu sự kiềm kẹp gần như hàng ngày bằng những tin nhắn trực tiếp vào điện thoại (rằng vấn đề nào được phép nói với liều lượng bao nhiêu và vấn đề nào cấm được đụng đến) thì báo chí còn lâu mới “trở thành lực lượng hùng hậu, thông tin nhanh nhạy, toàn diện về mọi diễn biến của đời sống chính trị, kinh tế – xã hội trong nước và quốc tế, là diễn đàn thực sự tin cậy của nhân dân”.
Ý thức tự kiểm duyệt không chỉ xảy ra với ban biên tập mà với cả người viết. Những vụ án tham nhũng hoặc những bài báo “phản biện” không phải tự nhiên xuất hiện và được tùy ý ban biên tập quyết định. “Tự do thông tin” là khái niệm được hiểu là khoảng không gian giới hạn mà phóng viên phải mặc nhiên hiểu như một ý thức nghề nghiệp hình thành như một quán tính nhắc nhở thường trực chớ nên dại dột vượt qua.
Sự cạnh tranh giữa các báo gần như không tồn tại hoặc chỉ tồn tại ở mức tiểu xảo chạy theo những tin vô thưởng vô phạt chứ không phải đẳng cấp “điều tra thông tin”. Sự nghèo nàn thông tin càng khiến báo chí nhạt nhẽo. Làng báo “cách mạng Việt Nam” không có chỗ cho phóng viên điều tra độc lập; và báo chí “cách mạng Việt Nam” không có chỗ cho làm báo độc lập. Lịch sử báo chí “cách mạng Việt Nam” chưa từng có một Bob Woodward. Báo chí Việt Nam rất thích nói về những Seymour Hersh với những bài báo phanh phui làm xấu mặt chính quyền nhưng làng báo “cách mạng Việt Nam” không thể có một Seymour Hersh dám “làm xấu mặt chính quyền” hay một New York Times dám bung ra một hồ sơ tương tự “Hồ sơ Ngũ Giác Đài”.
Những uyển ngữ kiểu “nhà báo là người xung kích trên mặt trận thông tin” chỉ là một khẩu hiệu thuần túy như một thứ hô hào rỗng tuếch. Cái khái niệm “nhà báo có tầm, có tâm” còn đáng buồn cười hơn nữa. Khi một phóng viên vượt rào và bị sa chân vào tù mà tổng biên tập không dám đứng lên bênh vực hoặc thậm chí còn không dám vào tù thăm hỏi thì “tâm- tầm” trở thành khái niệm cực kỳ vô nghĩa. Người ta có thể thấy rõ điều này trong vô số vụ nhà báo bị bắt, từ Phạm Chí Dũng năm 2021 đến Huy Đức 2024.
Việc kiểm soát báo chí nói riêng và truyền thông nói chung ngày càng gay gắt. Tại hội thảo văn hóa cách đây vài tháng, Thứ trưởng Bộ Thông tin và Truyền thông Nguyễn Thanh Lâm dọa rằng, Bộ sẽ chủ động ngăn chặn thông tin “xấu độc” từ bản “gốc”, trước khi thông tin tràn lan trên mạng xã hội, rằng từ ngày 1 Tháng Giêng 2024, nhà cầm quyền sẽ yêu cầu tất cả nền tảng cung cấp nội dung phim ảnh ngoại quốc vào Việt Nam phải tuân thủ đầy đủ mọi quy định, hệt như doanh nghiệp trong nước, nếu không sẽ bị chặn.
Theo The Diplomat ngày 9 Tháng Mười Một 2023, Việt Nam đã thắt chặt hạn chế đối với các nền tảng truyền thông xã hội, ra sắc lệnh yêu cầu họ gỡ bỏ thông tin “sai lệch” và “tin giả” trong vòng 24 tiếng đồng hồ – thay vì 48 tiếng đồng hồ như trước kia; đồng thời tăng mức phạt đối với người dân đăng và phổ biến thông tin “sai lệch”. Và trong bài báo ngày 19 Tháng Sáu 2023 trên The Washington Post, tác giả Rebecca Tan, chánh văn phòng Đông Nam Á của The Washington Post, tiết lộ rằng Facebook thậm chí có một danh sách viên chức cộng sản Việt Nam “bất khả xâm phạm”, tức bất kỳ thông tin gì liên quan họ đều bị Facebook kiểm duyệt!
Một cách tổng quát, toàn cảnh hoạt động báo chí là một bức tranh u ám và mỗi lúc một đen tối hơn. Tất cả đều nằm trong vòng kim cô. Truyền thông và báo chí Việt Nam vẫn tồn tại. Nhưng nó đang bị chôn sống.
_________
From the Case of Huy Đức, Vietnam’s Press Continues to Be Buried Alive
Freedom of speech in Vietnam continues to be struck a mortal blow. The press has become a collection of megaphones sealed with tape. They are only unsealed when permission is granted to speak.
Why is freedom of information increasingly “forcibly” suppressed? Because truth within freedom of information (it is important to emphasize the element of “truth,” in an era when freedom of information is tarnished by waves of fake news) is a tool that can expose the face of pseudo-democracy, which is proliferating and spreading everywhere, even if it is justified by fallacious reasoning from those who hold all power and seek to control both freedom of thought and freedom of expression. Truth, in many places, has been locked in cages and even buried.
No place illustrates this more clearly than China, Russia, and Vietnam. What is most noteworthy about the Vietnamese press is that it has become “different” from most countries experiencing press repression because of a particular trait: no official journalist dares to speak out when colleagues are arrested for voicing the public’s concerns about democracy or issues directly related to freedom of information. Southern journalists before 1975 would “beg in the streets” to protest press control. Today’s journalists have different choices than “begging,” though they know the consequences for society and the nation.
On May 21, 2018, in The Washington Post, the late journalist Jamal Khashoggi wrote:
“Do we have any other way? Must we choose between cinema and civil rights to be able to speak, whether in support of or against government actions? Should we only utter flattering words in response to leaders’ decisions, their vision for our future, in exchange for personal and family safety and freedom of movement?”
Press freedom is sometimes not simply a “space” to express oneself. It can be the “gap” between the “cinema” and “civil rights” and the choice of one over the other. A free press is nearly impossible when journalists always choose “cinema.” One cannot demand a free press when journalists bow their heads and accept the denial of their own freedom of speech. Journalism will never achieve independence or factual integrity if journalists do not dare to “freely” “beg,” but are willing to “freely” “sharpen their pens” to flatter “the elders” for economic benefit or protection in political factional struggles.
There is no such thing as an “unleashed” press in Vietnam—contrary to the repetitive claims of the Central Propaganda Department: “Journalists operate within the legal framework and are protected by the State.” This is stipulated in Article 13 of the 2016 Press Law. This provision alone demonstrates how constrained the press is. Ironically, Article 25 of the 2013 Constitution states: “Citizens have the right to freedom of speech, freedom of the press, access to information, assembly, association, and demonstration. The exercise of these rights is regulated by law.”
The press continues to be bound and exercises “its rights” only when asked to carry out “political propaganda tasks” with content specified in advance. Media outlets are constantly deployed to perform propaganda theater serving both domestic and foreign political agendas. As long as they remain dependent on the green light, the press survives under the constant fear of being strangled by late-night messages or chilling calls from a “comrade” in Propaganda. “Published in the morning, removed in the afternoon” has become a familiar practice in Vietnam’s press for years.
Even the head of the Central Propaganda Department is a tool. Propaganda serving the Party’s policies remains the “guiding principle” of Vietnamese journalism. The mode of expression is also dictated. The central media agency VTV may only use terms like “the opponent” or “soldiers on the other side of the border,” but not directly refer to “China.”
When department heads, editors, or newsroom teams are almost daily restrained by direct phone messages (which issues may be discussed and to what extent, and which are off-limits), the press is far from becoming “a powerful force, quick and comprehensive in covering all political, economic, and social developments at home and abroad, a truly trusted forum for the people.”
Self-censorship occurs not only at the editorial level but also with individual reporters. Corruption cases or “critical” articles do not appear spontaneously or at the editorial board’s discretion. “Freedom of information” is understood as a limited space that reporters must instinctively recognize as professional discipline, a constant reminder not to overstep.
Competition between newspapers is almost nonexistent or exists only at the level of trivial scoops, not in investigative journalism. Information scarcity further renders journalism bland. The “revolutionary Vietnamese” press has no place for independent investigative reporters; it has no room for independent journalism. Vietnamese revolutionary press history has never produced a Bob Woodward. While it enjoys discussing Seymour Hersh’s exposés that embarrass governments, the revolutionary Vietnamese press cannot have a Seymour Hersh daring to embarrass its own government, nor a New York Times releasing something like the “Pentagon Papers.”
Euphemisms such as “journalists are the vanguard on the information front” are purely empty slogans. The notion of “journalists with vision and conscience” is even more laughable. When a reporter crosses the line and ends up in jail while the editor-in-chief does not dare defend or even visit them, “vision and conscience” become meaningless concepts. This is evident in countless cases, from Phạm Chí Dũng in 2021 to Huy Đức in 2024.
Control over journalism and media is increasingly strict. At a cultural seminar a few months ago, Deputy Minister of Information and Communications Nguyễn Thanh Lâm warned that the Ministry would proactively block “harmful” content at the “source” before it spreads on social media. From January 1, 2024, authorities will require all foreign content platforms entering Vietnam to comply with regulations like domestic businesses, or they will be blocked.
According to The Diplomat on November 9, 2023, Vietnam tightened restrictions on social media platforms, ordering them to remove “misleading” and “fake” information within 24 hours instead of 48, and increased penalties for citizens posting and sharing “misleading” content. In a June 19, 2023, article in The Washington Post, Rebecca Tan, Southeast Asia Bureau Chief, revealed that Facebook even maintains a list of “untouchable” Vietnamese communist officials—any content about them is censored by Facebook.
Overall, the press landscape paints a grim picture, growing darker by the day. Everything is constrained. Vietnam’s media and press still exist—but they are being buried alive.
