Ngày 1-9-2020, Ngoại trưởng Mike Pompeo nói ông hy vọng tất cả Viện Khổng Tử (VKT) trong hệ thống đại học Mỹ sẽ đóng cửa từ giờ đến cuối năm nay. Không chỉ Mỹ, phản ứng thế giới đối với “tuyên huấn trá hình” VKT của Trung Quốc đang rất quyết liệt. Nếu tất cả hoặc hầu hết VKT trên thế giới đều đóng cửa thì đây là thất bại ê chề trong cuộc chiến “nhuyễn lực” (quyền lực mềm) của Bắc Kinh.
Những con ngựa thành Troy
Tháng 7-2020, Bộ Giáo dục Trung Quốc đã đổi tên cơ quan chủ quản VKT từ “Hán Biện” thành “Trung tâm hợp tác-giáo dục ngôn ngữ thuộc Bộ Giáo dục”. Động thái này đã quá muộn. Đan Mạch, Hà Lan, Bỉ, Pháp đã đóng cửa các VKT. Thụy Điển, quốc gia châu Âu đầu tiên mở VKT, cũng đóng cửa VKT cuối cùng vào tháng 1-2020 và đóng cửa lớp Khổng Tử cuối cùng vào tháng 5-2020. Những cảnh báo về tác hại nguy hiểm của việc mở cửa hệ thống giáo dục quốc gia để “tuyên huấn” cộng sản Trung Quốc thâm nhập và tuyên truyền không phải mới đây.
Ngày 4-12-2014, một tiểu ban Quốc hội Hoa Kỳ tổ chức phiên điều trần về ảnh hưởng các VKT tại Mỹ. Tại phiên điều trần, dân biểu Christopher Smith kêu gọi thực hiện khảo sát cấp chính phủ việc xem xét lại tất cả cam kết học thuật mà những trường đại học Mỹ ký với Trung Quốc khi thành lập VKT. Giáo sư danh dự Đại học Chicago, Marshall Sahlins, nói rằng VKT trong đại học Mỹ thật ra là “một nhánh đối ngoại của cấu trúc sức mạnh chính trị kéo dài đến Trung Quốc và đến những cơ quan cao nhất của chính phủ (Bắc Kinh)”. Hiệp hội giáo sư đại học Hoa Kỳ cũng phản đối sự hiện diện của VKT bởi chúng “có chức năng như một cánh tay của nhà nước Trung Quốc và được phép phớt lờ tự do học thuật”.
Tính đến nay, sau khi Đại học Maryland trở thành trường đại học Mỹ đầu tiên lập VKT vào tháng 11-2004, có 1.193 lớp Khổng Tử tại các trường tiểu-trung học Mỹ và chừng 75 VKT đang hoạt động tại các đại học, trong đó có những đại học danh tiếng như Stanford và Colombia. Tính đến cuối năm 2019, tổng cộng có 541 VKT tại 162 quốc gia.
Chức năng của VKT là gì? Họ không đơn thuần dạy tiếng Hoa và văn hóa Trung Hoa cũng như truyền bá triết lý Khổng Tử theo tinh thần học thuật. Một trong những “sứ mạng” trọng yếu của VKT là đóng vai trò làm cơ quan kiểm duyệt văn hóa chính trị cho Bắc Kinh. Len vào giới học thuật kinh viện phương Tây, VKT tổ chức “đánh phá” và gây nhiễu thông tin từ bên trong, tạo sức ép buộc các giảng đường không đề cập đến những vấn đề trái với quan điểm Bắc Kinh, trong đó có Tây Tạng, Tân Cương, Thiên An Môn, Đài Loan… (gọi gọn là “3T”: Taiwan, Tibet, Tiananmen).
Năm 2009, Đại học công North Carolina phải rút lại lời mời Dalai Lama đến diễn thuyết sau khi bị VKT của trường phản đối. Năm 2012, giảng viên Sonia Zhao cho biết, cô bị Đại học McMaster (Canada) gây sức ép yêu cầu không công bố mình là thành viên Pháp Luân Công. Trước đó hai năm, 2010, giám đốc tình báo Canada Richard Fadden nói rằng, các VKT “được quản lý bởi những người thuộc tòa đại sứ và lãnh sự quán Trung Quốc” và rằng nhiều giáo viên VKT thật ra là gián điệp. Năm 2013, Hiệp hội giáo sư đại học Canada kêu gọi tất cả trường trong nước ngưng quan hệ với VKT. Đại học Manitoba và British Columbia đã từ chối đề nghị mở cửa rước Khổng Tử trá hình vào trường. Tại Mỹ, sau khi Đại học Chicago ngưng ký tiếp hợp đồng 5 năm vào tháng 10-2014, Đại học công Penn cũng tuyên bố cắt đứt quan hệ với VKT. Mới đây, Đại học Emory cho biết họ sẽ không gia hạn bản ghi nhớ về việc hoạt động của VKT tại trường mình sau khi hết hạn vào tháng 11-2021.
Đằng sau Hán Biện
Việc thành lập VKT được đặt trên cơ sở “tự nguyện” và “vô điều kiện” – phát ngôn viên Hoa Xuân Oánh nhắc lại lời của đại diện Hán Biện vốn được nêu đi nêu lại nhiều năm qua. Tên chính thức là Cơ quan Hán Ngữ Quốc tế (“Trung Quốc quốc gia Hán Ngữ quốc tế thôi nghiễm lãnh đạo tiểu tổ ban công thất”), Hán Biện, trực thuộc Bộ Gáo dục, gồm thành viên 12 bộ và ủy ban trung ương (Bộ tài chính, Bộ ngoại giao, Bộ thương mại, Ủy ban cải cách và phát triển, Bộ văn hóa, Cơ quan quản lý báo chí nhà nước…).
Học sinh Mỹ tập viết thư pháp tại một VKT ở San Francisco, 2014 (Ảnh: Xinhua)
Hán Biện không ngây thơ như dáng vẻ mô phạm của nó. Hệ thống VKT, dưới chỉ đạo của Hán Biện, thật ra đang “điều chỉnh lại những giá trị học thuật Mỹ” – nhận xét của giáo sư lịch sử Trung Hoa Michael Nylan thuộc Đại học California-Berkeley. Để đạt mục đích, Hán Biện chi rất mạnh, đặc biệt tại các đại học lớn. Theo thỏa thuận tháng 12-2009, Hán Biện đã tài trợ Đại học Stanford đến bốn triệu USD (một triệu USD cho các hội thảo và một số chương trình, một triệu USD cho hai chương trình nghiên cứu sinh và hai triệu USD cho chương trình đào tạo giáo sư Trung Quốc học). Hán Biện cũng sẵn sàng chi mạnh để đưa giới quản lý đại học Mỹ dự các hội thảo hàng năm tại Trung Quốc. Hơn 300 chủ tịch viện đại học Mỹ, 2.000 giám đốc và giáo sư thuộc các VKT tại Mỹ đã dự World Expo Thượng Hải năm 2010 bằng ngân sách Hán Biện. Tại VKT thuộc Đại học Michigan, Hán Biện đã cấp đều đặn 250.000 USD/năm từ 2009-2014, chưa kể nhiều nhạc cụ và tác phẩm nghệ thuật truyền thống.
Báo cáo chi tiết với 96 trang công bố năm 2019 của Tiểu ban điều tra thuộc Thượng viện Hoa Kỳ, đề tựa China’s Impact on the U.S. Education System, cho biết, từ năm 2006, Trung Quốc đã cung cấp trực tiếp hơn 158 triệu USD cho các hoạt động VKT trong hệ thống giáo dục Mỹ. Báo cáo cũng cho biết, Hán Biện đã “chi hơn 2 tỷ USD cho các VKT khắp thế giới từ năm 2008-2016”; và từ năm 2017 thì “không có báo cáo nào cho thấy ngân sách cho chương trình này” (Toàn văn báo cáo Thượng viện Hoa Kỳ: xem ở đây).
Hán Biện không dừng lại ở các khoản tài trợ. Trong báo cáo đề ngày 1-8-2014, Hiệp hội châu Âu về Trung Quốc học (EACS) cho biết, các viên chức VKT đã đánh cắp và xé bỏ một số trang tài liệu học thuật tại hội thảo do Hiệp hội tổ chức vào tháng 7-2014 ở Bồ Đào Nha. Theo báo cáo, sự cố xảy ra khi Hứa Lâm (hàm thứ trưởng, giám đốc điều hành hệ thống VKT thế giới, tổng giám đốc Hán Biện) đến Hội thảo ngày 22-7. Phát hiện nhiều tài liệu mang nội dung trái với quan điểm Bắc Kinh, bà Hứa Lâm (Xu Lin) ra lệnh nhân viên đánh cắp và xé bỏ bốn trang dính dáng Đài Loan, cụ thể có nhắc đến “Tổ chức trao đổi học giả quốc tế Tưởng Kinh Quốc” – đơn vị tài trợ chính của Hội thảo trong 20 năm! EACS đã phản ứng dữ dội và gấp rút in lại tài liệu để phát cho thành viên tham dự. Trong lá thư phản đối, EACS nói rằng đây là “lần đầu tiên trong lịch sử EACS mà tài liệu hội thảo bị kiểm duyệt”; và “sự can thiệp như thế trong một tổ chức nội bộ của hội thảo quốc tế thuộc cơ quan học thuật dân chủ và độc lập phi lợi nhuận là hoàn toàn không thể chấp nhận”.
“Giao lưu văn hóa” trong một VKT ở Brussels (Ảnh: Xinhua)
Năm 2008, VKT tại Đại học Waterloo (Canada), với giám đốc là cựu phóng viên Tân Hoa Xã, đã kêu gọi sinh viên thực hiện chiến dịch tuyên truyền “cùng nhau chống lại truyền thông Canada” (liên quan loạt bạo động tại Tây Tạng). Một lịch sử và bản đồ Tây Tạng theo quan điểm Trung Quốc đã được vẽ lại trong các lớp Khổng Tử ở Waterloo. Chiến dịch thành công đến mức giới truyền thông Canada phải ngưng tường thuật Tây Tạng theo lịch sử chính thống! Một cách chính xác, VKT là bình phong có nhiệm vụ quảng bá chính sách đối ngoại theo chủ trương Bắc Kinh, giúp Trung Quốc tuyên truyền và định hướng dư luận thế giới, đưa ra những cái nhìn khác với quan điểm phương Tây, đặc biệt diễn dịch lại các vấn đề nhân quyền và chủ quyền lãnh thổ. VKT, nói cách khác, là “trung tâm tẩy não” thế giới của Trung Quốc.
Hành động, thay vì chỉ “cảnh giác”
Thế giới ngày càng quyết liệt trước hiểm họa xâm lăng văn hóa và bóp méo sự thật để phục vụ tham vọng chính trị của thực dân mới Trung Quốc. Tháng 8-2020, Bộ Ngoại giao Hoa Kỳ đã “dán nhãn” cho VKT là “sứ bộ ngoại giao”, chứ không còn thuần túy là “cơ quan văn hóa”. Điều đó có nghĩa từ nay Trung tâm quản lý VKT của Trung Quốc đặt trụ sở tại Washington DC phải cung cấp Bộ Ngoại giao Mỹ danh sách cán bộ-nhân viên và tài sản cũng như thông tin về tất cả VKT lẫn các trung tâm Khổng Tử tại Mỹ. Tháng 8-2019, bang New South Wales (Úc) đã loại chương trình Khổng Tử khỏi hệ thống trường công lập. Việc rà soát lại hoạt động VKT cũng đang được Chính phủ Ấn Độ thực hiện.
Không có nhiều thông tin chính thức cho thấy VKT – đại diện “tuyên huấn” Trung Quốc –thật sự làm gì ở Việt Nam và liệu có gây ảnh hưởng như cách mà các VKT Trung Quốc đã và đang thao túng tại nhiều giảng đường thế giới hay không. VKT được thành lập tại Đại học Hà Nội ngày 27-12-2014, trong buổi lễ có sự tham dự của Nguyễn Thiện Nhân với tư cách chủ tịch Ủy ban mặt trận tổ quốc Việt Nam và Du Chính Thanh với tư cách chủ tịch Ủy ban toàn quốc Hội nghị Hiệp thương chính trị nhân dân Trung Quốc. Dĩ nhiên việc chờ những bài báo thậm chí ý kiến một “đại biểu Quốc hội” đánh giá mức độ hiểm họa của VKT tại Việt Nam đối với an ninh chính trị lẫn “an ninh học thuật” là chuyện không thể có, ít nhất ở thời điểm này. Dù dám nói thẳng ra hay không thì Việt Nam cũng nên thận trọng và theo dõi sát hoạt động của VKT. Đằng sau cái bắt tay và nụ cười “thân tình” của Trung Quốc luôn ẩn chứa thủ đoạn hiểm độc, trong khi Trung Quốc luôn “cập nhật” và “nâng cấp” các biến tướng trong kỹ năng ngụy trang lừa phỉnh, đặc biệt các hình thái “lưu manh giả danh… Khổng Tử”.
