Tình hình kinh tế bi đát, ngay cả trước khi lâm vào cuộc thương chiến với Mỹ, đã khiến xã hội Trung Quốc hoang mang tột độ. Thế là người ta bám víu vào… thần linh.
Cơn mê sảng thời đại
Trung Quốc, với chế độ vô thần, vốn từ lâu tìm cách đàn áp mọi hình thức tôn giáo có tổ chức, giờ đây bị cuốn vào một cơn sóng thần mê tín. Hiện tượng mê sảng trong cơn sốt mê tín từng chỉ là dòng chảy nhỏ nay đang biến thành cơn lũ, với sự bùng nổ mất kiểm soát của bói toán, đá phong thủy và “tâm linh học”, lan rộng trong khoảng trống mà những tôn giáo tử tế bỏ lại, và được thổi bùng trong Mỹ xã hội kết nối siêu tốc trên mạng.
Hiện tượng này không thuần túy là sự hồi sinh của “truyền thống dân gian”. Nó trở thành một cơn sốt, tạo nên cái gọi là “nền kinh tế mê tín dị đoan”. Giữa bức tranh ảm đạm của thị trường tiêu dùng, một mô hình kinh doanh đang phất: vé số cào trúng liền tay. Được bày bán khắp nơi, từ trung tâm thương mại đến siêu thị mini ở các góc phố. Chỉ riêng quý I/2023, Trung Quốc đã bán gần 1,5 nghìn tỷ nhân dân tệ (khoảng 210,75 tỷ USD) tiền vé số; tăng 19,7% so với cùng kỳ; riêng vé cào tăng hơn 80%.
Điều đáng ngạc nhiên hơn cả là hiện tượng mê tín không chỉ thu hút người lớn tuổi và thành phần quê mùa. Nó lôi kéo như lực hút nam châm cả giới trẻ và thành phần có học. Sinh viên, dân văn phòng, nam thanh nữ tú… ngày ngày hăm hở cào vé trong quán cà phê, văn phòng và cả trong tiệc cưới. Mạng xã hội tràn ngập những bài viết “đầy cảm hứng” như “Cô gái trúng một triệu nhờ tấm vé 20 tệ” hay “Sinh viên trúng độc đắc trong khuôn viên trường”. Thế là cơn sốt càng bùng nổ.
Chỉ với 10-50 tệ (khoảng 1,4 – 7 USD), bạn có thể đổi đời và đáng để nuôi hy vọng, quá bèo với so với ly trà sữa hay vé xem phim. Trong một xã hội hoang mang, vé số còn là “chất kết dính” con người với con người, giữa những “thân phận đồng cảnh ngộ”. Đồng nghiệp cùng nhau góp vé trong giờ nghỉ trưa. Đám cưới tặng khách “vé cào may mắn”. Hoa Valentine biến thành “bó hoa vé số”…
Không chỉ vé số, thị trường “tâm linh” và “chữa lành” phát triển như nấm sau mưa. Ngôn ngữ tôn giáo được thay bằng “lượng tử”, “năng lượng”, “thanh lọc” – những từ khóa phổ biến đầy mạng xã hội. Mê tín và “học thuyết thành công” song hành với nhau, đặc biệt trong bối cảnh mà văn hóa lao động cật lực đã gần như biến mất khỏi đầu óc giới trẻ. Từ khao khát vươn lên, giờ họ chỉ muốn “sống ngày nào hay ngày đó”.
Thời điểm hiện tại, món hàng tâm linh phổ biến nhất là những vật “tâm linh” bé nhỏ, nhất là đá pha lê. Chúng không chỉ là đồ trang sức mà là “vật phẩm chứa năng lượng vũ trụ”, được tin là mang lại tài lộc, xua năng lượng xấu, cân bằng nội tâm. Các buổi livestream dạy “nhập môn huyền học” nở rộ. Trong bài báo về hiện tượng này (“China’s Superstition Boom in a Godless State”/Sinopsis), tác giả cho biết hiện có hơn 40.000 doanh nghiệp liên quan đến “pha lê chữa lành” đăng ký hoạt động.
Song song, chiêm tinh, tarot và bói toán cũng hái ra “lộc”. Giới trẻ học thức, từ công chức đến dân IT, bỏ việc, hay đang thất nghiệp, chuyển sang nghề làm “thầy huyền học”. Trên các trang mạng Taobao, WeChat, hàng loạt dịch vụ xem bói trả phí mọc nhan nhản. Ở các thành phố lớn, nhân viên pha chế trong nhiều quán cà phê giờ kiêm luôn thầy bói lá bài. Từ 2021, Trung Quốc cấm những nội dung liên quan tôn giáo trên các trang thương mại điện tử, siết chặt “dịch vụ tâm linh”. Tuy nhiên, vốn dĩ “thông minh” và có tài “ứng biến”, những người hành nghề bói tarot đổi tên thành “chuyên gia tư vấn cảm xúc”.
Gen Z đắm chìm trong “huyền học AI”
Ngoài ra, còn có ứng dụng gọi là “CeCe Astrology” – kết hợp bói tarot, lá số tử vi, Tử Vi Đẩu Số, và “AI tiên tri.” “CeCe Astrology” (Trắc Trắc chiêm tinh học – 测测 – “trắc” có nghĩa “kiểm tra, trắc nghiệm”) không phải là ứng dụng do một kẻ vớ vẩn nào viết ra mà là sản phẩm của đại công ty Tencent.
Theo bài báo trên The Economist (“It’s a good time to be an astrologer in China”), ứng dụng Cece đã được tải hơn 15.5 triệu lượt từ App Store. Số người dùng hằng tháng tăng vọt vài năm gần đây. Một ứng dụng bói toán khác là Wenzhenbazi (Vấn Chân Bát Tự) cũng ghi nhận mức tăng tương tự. Trên nền tảng Bilibili (phiên bản YouTube của Trung Quốc), người ta thường dùng từ “jie” (“giải”) khi bày tỏ hưởng ứng các video tích cực, như một cách “hứng lấy năng lượng tốt lành”.
Theo công ty internet NetEase, khoảng 80% người Trung Quốc dưới 30 tuổi từng đi xem bói. Dùng những ứng dụng tải về điện thoại là hình thức phổ biến nhất nhưng xu hướng này cũng lan ra đời thực. Các “quán bar huyền học” hiện thịnh hành ở ngay thủ đô Bắc Kinh. Dữ liệu JD.com cho thấy năm 2024, doanh số vòng tay 18 hạt – được tin là mang lại may mắn – tăng 11 lần so với năm trước.
Cơn khát tâm linh lớn đến mức đang trở thành “cơn sốt vàng tâm linh.” Và như mọi cơn sốt vàng khác, kẻ thật sự lời không phải dân đào vàng mà là kẻ… bán xẻng. Các “lò đào tạo” mọc lên như nấm. Khóa cấp chứng chỉ tarot trực tuyến giá 3.999–6.999 tệ (khoảng 562–984 USD) cho vài tuần học. Lớp “chữa lành bằng pha lê” có giá hơn 10.000 tệ (khoảng 1.405 USD). Những lớp này hứa hẹn không chỉ cung cấp kiến thức mà còn “quan hệ nghề nghiệp”: nguồn hàng, mẹo livestream, kết nối mạng xã hội để xây dựng hình ảnh.
Đỉnh điểm của cơn hoảng loạn tâm linh là cơn sốt bói toán bằng AI. Đầu năm 2025, khi mô hình trí tuệ nhân tạo DeepSeek xuất hiện, thiên hạ trùng trùng điệp điệp nhào vào… coi bói! Hiện tượng “AI-Tâm linh-Thương mại” lan như virus. Tất nhiên, trong cơn lốc mới này, chỉ có sự tham gia của người trẻ.
Không chỉ DeepSeek, ứng dụng WeChat cũng tràn ngập những “mini app” như “AI xem tướng mặt”, “AI tính Bát tự”…, với lượng người dùng ngang các ứng dụng thương mại tầm trung. DeepSeek đạt 20 triệu người dùng/ngày chỉ sau 20 ngày, từng bị sập server vì quá tải với những câu hỏi “xin xem số mệnh.”
Trên DeepSeek, người ta thấy những câu lệnh, yêu cầu “Giải mã Bát tự toàn diện” (“Full Bazi Chart Breakdown”) hoặc “Ghép đôi Tử Vi Đẩu Số” (“Zi Wei Dou Shu Love Match”). Có khi thiên hạ “xếp hàng” online lúc một giờ sáng để “được giải mã số phận.” Công ty AI Kimi – đối thủ của DeepSeek – tung ra kỹ thuật xem tarot trực tuyến và lập tức trở thành công cụ được dùng nhiều nhất. Sau đó đến lượt Quin, Vedic, Lumi, Tarotmaster, SigniFi… Mỗi ứng dụng sau đều quái hơn ứng dụng trước.
Nhân tiện, Bát Tự là thứ quỷ ôn gì? “Bazi Calculator” (八字计算器 – Bát Tự tính toán khí) là công cụ dùng để lập và phân tích “Bát Tự” (Bazi) – một hệ thống huyền học của Trung Hoa cổ đại, còn gọi là “Tứ trụ mệnh lý” (Four Pillars of Destiny). Đại khái, “Bát Tự” là tám chữ: gồm bốn trụ (năm, tháng, ngày, giờ sinh), mỗi trụ có hai chữ (Thiên can + Địa chi). Tổng cộng tám chữ này thể hiện mệnh cục (cấu trúc năng lượng âm dương-ngũ hành) của một người…
Khi niềm tin vào thể chế không còn…
Trong bối cảnh nền kinh tế trì trệ, thị trường việc làm căng thẳng và cạnh tranh khốc liệt ở nhiều lĩnh vực, “giới trẻ không còn hy vọng,” – nhận định của giáo sư triết và tôn giáo học Trần Kim Quốc (Chen Jinguo) thuộc Đại học Dân tộc Trung Quốc. Để tìm chút niềm tin, nhiều người quay sang bói toán, tâm linh và mê tín. Những hoạt động ấy đóng vai trò như “van xả áp lực”.
Năm 2024, khi báo động tình trạng ngày càng nhiều đảng viên “tin vào ma quỷ và thần thánh nhảm nhí”, Trường Đảng Trung ương đã đăng một bản hỏi-đáp để làm rõ các giới hạn: tham gia phong tục dân gian địa phương hay nhờ thầy đặt tên cho con thì được, nhưng tiêu tốn thời gian hoặc công quỹ vào các hoạt động mê tín thì không thể chấp nhận… (nguồn: “The spiritual economy: young Chinese turn to fortune tellers as anxiety about the future rises”/The Guardian).
Bắc Kinh yêu cầu các công ty internet hạn chế lan truyền dịch vụ bói toán trực tuyến. Các từ khóa như “chiêm tinh” hay “xem bói” bị chặn trên Taobao. Tuy nhiên, trên Weibo, nhiều nhà chiêm tinh lừng lẫy “giang hồ mạng” vẫn có hàng chục triệu người theo dõi. Một nữ thầy bói bài tarot 24 tuổi ở Thượng Hải đùa rằng cô thường “bói cho chính mình để xem liệu ngày nào mình… bị bắt”.
Toàn cảnh, suốt từ 2024 đến nay, không khí bùng nổ “huyền học” (玄学, xuánxué) đã trở thành nồi áp suất chứa mọi khủng hoảng sâu sắc: tăng trưởng chậm, áp lực việc làm, kiệt sức, và nhất là tâm lý tuyệt vọng. Giới trẻ Trung Quốc không tự nhiên trở nên mê tín. Họ bị mắc kẹt trong một hệ thống rất bất ổn. Vốn nổi tiếng thế giới trong lịch sử văn minh nhân loại về chuyện phong thủy, bói toán và quỷ thần các kiểu từ thời Trung Hoa cổ đại, Trung Quốc của Tần Thủy Hoàng hiện đại – Tập Cận Bình – hôm nay phải bám víu vào những giấc mơ mong manh. “Trung Quốc mộng” của hoàng đế Tập chưa kịp thành đã lâm sàng thoi thóp.
