Chưa có mùa bầu cử tổng thống nào tại Mỹ từ sau Thế chiến thứ hai hấp dẫn và đầy kịch tính như mùa bầu cử tổng thống năm nay. Hãy điểm lại một chút “thông tin nền” về chiến dịch bầu cử 2020 để có cái nhìn toàn diện, trước khi cung cấp thêm những phân tích sâu hơn trong loạt bài thời sự nóng hổi này mà chúng tôi sẽ giới thiệu ở các bài sau…

Biden

Chấm dứt đồn đoán từ đầu năm 2019, Joseph Robinette Biden, tức "Joe" Biden, là đại diện của tiểu bang Delaware tại Quốc Hội liên bang từ năm 1973 đến 2009, sau đó làm phó Tổng thống thời Barack Obama từ 2009 đến năm 2017, đã chính thức tuyên bố ra tranh cử Tổng thống 2020 vào ngày 25-4-2019. Ông Biden là người trẻ nhất trong lịch sử nước Mỹ được bầu làm Nghị sĩ liên bang: 30 tuổi. Và nay, ông cũng là ứng viên Tổng thống lớn tuổi nhất trong lịch sử: 77 tuổi. Joe Biden vượt ngưỡng số đại biểu tối thiểu cần có là 1.991 để được đảng Dân chủ đề cử ra tranh chức Tổng thống với đại diện của các đảng phái còn lại vào ngày 5-6-2020. Song, thực tế thì ông Biden là ứng viên của đảng Dân chủ kể từ ngày 8-4-2020 sau khi đối thủ của ông là Nghị sĩ Bernie Sanders tuyên bố bỏ cuộc. Đây là lần thứ ba ông Biden ra tranh cử Tổng thống sau hai lần thất bại từ vòng bầu cử sơ bộ của đảng Dân chủ trước các đối thủ Michael Dukakis (1988) và Barack Obama (2008).

Reuters

Trước "Ngày thứ ba Trọng đại" (Super Tuesday, 3-3-2020), những tưởng ông Biden có rất ít khả năng được chọn làm đại diện cho đảng Dân chủ ra tranh cử Tổng thống với ông Trump sau kết quả "nghèo nàn" từ các cuộc bầu cử sơ bộ ở Iowa, New Hampshire và Nevada trước đại kình địch là Nghị sĩ Bernie Sanders của tiểu bang Vermont.

Song, trong "Ngày thứ ba Trọng đại" (Super Tuesday), ông Biden bỗng bật dậy từ chiến thắng ở tiểu bang South Carolina ngay trước ngày Thứ ba Trọng đại. Sau đó, ông Biden mở màn cho những chiến thắng như chẻ tre, lần lượt bắt đầu từ Virginia, sau đó là North Carolina, Alabama, Oklahoma, Tennessee, Minnesota, Arkansas, Massachusetts, Texas, Maine, Missouri, Mississippi, North Dakota, Washington. Ngày "siêu thứ ba" quả là ngày trọng đại đối với ông Biden, cả nghĩa đen lẫn nghĩa bóng! Đến thứ ba 17-3, một ngày "trọng đại" khác trong bầu cử sơ bộ của đảng Dân chủ, ông Biden lại thắng tiếp ở cả ba tiểu bang quan trọng Florida, Illinois và Arizona.

Sau các chiến thắng ngoạn mục của Joe Biden trong ngày 17-3, Nghị sĩ Bernie Sanders có vẻ như muốn bỏ cuộc khi tạm ngưng chiến dịch vận động tranh cử. Đến thứ tư ngày 08-4-2020, ông Sanders tuyên bố long trọng rằng ông bỏ cuộc. Sau đó, ông Sanders đã lên tiếng hậu thuẫn cựu Phó Tổng thống Joe Biden làm ứng viên của đảng Dân chủ ra tranh cử chức Tổng thống trong năm bầu cử 2020, nhiệm kỳ 2021-2025. Đây là lần thứ hai liên tiếp ông Sanders thất bại trong cuộc đua giành quyền được đảng Dân chủ đề cử ra tranh chức Tổng thống của đảng Dân chủ. Năm 2016, ông Sanders thua cuộc trước bà Hillary Clinton.

Như vậy, không cần chờ đến đại hội đảng toàn quốc của đảng Dân chủ tổ chức vào tháng 8-2020, nay ta đã biết chắc chắn ông Biden sẽ được đảng Dân chủ đề cử làm đại diện ra tranh cử trực tiếp với Donald Trump, đối thủ thuộc đảng Cộng hòa, cho chiếc ghế Tổng thống Mỹ.

Ngày 22-3-2020, trước cử tọa gồm trên 70 nhà bảo trợ từ tiểu bang Georgia, Joe Biden cho biết ông sẽ cân nhắc lời đề nghị chọn ứng viên Phó Tổng thống từ cựu Tổng thống Obama "như một sự thống nhất với cựu Tổng thống" về khả năng điều hành quốc gia của ứng viên Phó Tổng thống trong liên danh với ông, phòng khi ông mất khả năng làm Tổng thống. Đây cũng là lần đầu tiên trong lịch sử bầu cử Tổng thống mà một ứng viên của đảng đa số không ngại bày tỏ ý định "không tham quyền cố vị", sẵn sàng nhường ghế Tổng thống một khi có vấn đề về năng lực điều hành quốc gia. Tuy nhiên, hành động đó cũng có thể là một chiến lược thách thức với đương kim Tổng thống Donald Trump hiện đang bị cho là vị Tổng thống thiếu-năng-lực. Hơn thế nữa, đó cũng là một "sự bảo chứng" cho một hành động "đặt quyền lợi quốc gia lên trên hết" của Biden trước các cử tri còn nghi ngại về sự minh mẫn của một ứng viên tổng thống già nhất trong lịch sử.

Cũng trong chiều hướng mong muốn đáp ứng yêu cầu của hiện tình đất nước, Joe Biden cho biết ý định sẽ chọn ứng viên Phó Tổng thống là nữ giới thuộc sắc tộc thiểu số (gốc Phi hoặc Latin). Quả là một viễn tượng đầy ý nghĩa cho một nước Mỹ khi mà các vấn đề như bình đẳng giới, và nhất là sự phân biệt sắc tộc vẫn còn là những yếu tố cốt lõi hiện gây chia rẽ nội bộ nước Mỹ đến cùng cực.

Như để tôn trọng lời hứa, những cái tên được ông Biden nhắc đến gồm toàn phụ nữ. Đó là
Nghị sĩ liên bang Kamala Harris từ California, Nghị sĩ liên bang Elizabeth Warren từ tiểu bang Massachusetts, Thị trưởng Atlanta là Keisha Lance Bottoms của tiểu bang Georgia.
Cựu Đại sứ Mỹ tại Liên hiệp quốc Susan Rice. Thống đốc Michelle Lujan Grisham của New Mexico, Dân biểu liên bang Karen Bass từ California, Dân biểu liên bang Val Demings từ Florida...

Đại hội Toàn quốc đảng Dân chủ, thay vì được tổ chức từ 13 đến 16-7-2020 để chính thức đề cử ứng viên tranh chức Tổng thống, nhưng vì dịch cúm COVID-19 nên được dời lại một tháng sau đó, tức vào tuần lễ ngày 17-8-2020 tại Milwaukee, tiểu bang Wisconsin.

Trump

Về phía đảng Cộng hòa, đương kim Tổng thống Donald Trump tuyên bố tái tranh cử chức Tổng thống nhiệm kỳ 2021-2025 ngay vào ngày ông tuyên thệ nhậm chức Tổng thống ở nhiệm kỳ đầu tiên ngày 20-1-2017. Với lợi thế là đương kim Tổng thống, qua ba năm khuấy động chính trường Mỹ và thành công trong việc kiềm-tỏa nội bộ đảng Cộng hòa, ông Trump không có đối thủ trong cuộc chạy đua vòng bầu cử sơ bộ để đại diện cho đảng Cộng hòa ra tranh cử Tổng thống nhiệm kỳ 2021-2025.

Ảnh: WSLS

Ba đối thủ của ông Trump đều bỏ cuộc giữa chừng trong bầu cử sơ bộ của đảng Cộng hòa là Mark Sanford, cựu Thống đốc tiểu bang South Carolina, bỏ cuộc ngày 12-11-2019; Joe Walsh, cựu Dân biểu Hạ nghị viện liên bang từ tiểu bang Illinois, bỏ cuộc ngày 7-2-2020, và Bill Weld cựu Thống đốc Massahchusetts, bỏ cuộc ngày 18-3-2020. Ông Trump đạt được số đại biểu tối thiểu cần có 1276 để được đảng Cộng hòa đề cử làm ứng viên Tổng thống của đảng vào ngày 17-3-2020. Đại hội Toàn quốc đảng Cộng hòa sẽ được tổ chức từ ngày 24 đến 27-8-2020, là sự kiện để đảng Cộng hòa đề cử chính thức ứng viên tranh cử Tổng thống của họ, đồng thời cũng là nơi ông Trump sẽ long trọng tuyên bố lời chấp nhận sự đề cử của đảng.

Lúc đầu, Đại hội được chọn tổ chức ở Charlotte, tiểu bang North Carolina, nhưng vì không nhận được sự ủng hộ các "sự kiện đông người" khi dịch COVID-19 đang hoành hành tại bang nhà của Thống đốc Roy Cooper - một người thuộc đảng Dân chủ - nên ông Trump chuyển sang tổ chức ở thành phố Jacksonville của bang nhà Florida. Nay ông Trump đổi giọng để thừa nhận một sự thật mà ông luôn bác bỏ về mối nguy hiểm của dịch COVID 19 buộc ông phải chuyển địa điểm tổ chức đại hội về nơi cũ, tức Charlotte, North Carolina.

West

Vào ngày Quốc khánh Mỹ (4-7-2020), ca sĩ nhạc Rap Kanye West, người mang chứng bệnh "rối loạn lưỡng cực" (còn gọi lại bệnh phấn khích - trầm cảm), tuyên bố ra tranh cử Tổng thống và được tỷ phú Elon Musk, người sáng lập hãng xe Tesla, đã tweet ủng hộ Kanye West: "Anh có sự ủng hộ hoàn toàn của tôi". Đến ngày 16-7, West đã đăng ký với FEC.

Bất kể vì lý do gì, miễn West đáp ứng được yêu cầu luật bầu cử theo từng tiểu bang, tên của anh ta sẽ được hiện diện trên phiếu bầu ngày 3-11 cùng Donald Trump, Joe Biden... Hôm 27-7, West đã không đáp ứng điều kiện để hiện diện trên phiếu bầu ở South Carolina vì không thu được 10.000 chữ ký, song trở ngại này sẽ vượt qua nếu West được một đảng chính trị ở South Carolina đề cử. Trước đó, Ủy ban bầu cử ở Oklahoma (Oklahoma State Election Board) thông báo West sẽ có tên trên phiếu bầu ngày 3-11 ở tiểu bang này.

***

Đảng Cộng hòa và đảng Dân chủ là hai đảng lớn luân phiên cầm quyền ở Mỹ. Tổng thống Mỹ luôn là người thuộc hai đảng này kể từ thập niên 1850 đến ngày nay. Ngoài chức vụ Tổng thống, hai đảng Cộng hòa và Dân chủ còn chi phối cả Quốc Hội liên bang nên họ được gọi là đảng "đa số" (Majority Party). Ngoài họ ra, tất cả các đảng phái còn lại đều được gọi là "đảng thứ ba" (Third Party).

Là một nước tự do dân chủ hàng đầu thế giới, bất kỳ công dân Mỹ nào cũng có quyền ứng cử Tổng thống miễn đáp ứng yêu cầu của Hiến pháp qui định cho chức vụ Tổng thống. Nói như vậy nghĩa là ngoài các ứng viên thuộc hai đảng đa số, các đảng thứ ba khác cũng cử đảng viên của họ ra tranh cử Tổng thống. Hơn thế nữa, công dân không thuộc đảng phái nào cũng có quyền đăng ký ra tranh cử Tổng thống với tư cách cá nhân. Tuy nhiên, các ứng viên thuộc đảng thứ ba hoặc ứng viên là cá nhân rất hiếm khi được cử tri chú ý, ngoại trừ đảng Xanh và đảng Tự do vì hai đảng này thường xuyên cử người thuộc đảng họ ra tranh cử Tổng thống với ứng viên của Cộng hòa và đảng Dân chủ suốt hơn nhiều thập niên qua.

Được chính thức thành lập năm 1971, đảng Tự do bắt đầu cử người của mình tranh cử Tổng thống từ 1972 đến giờ nay. Năm bầu cử 2020 này, ứng viên Tổng thống được đảng Tự do đề cử là bà Jo Jorgensen trong dịp Đại hội Toàn quốc đảng Tự do (Libertarian National Convention) được tổ chức ngày 23-5-2020. Sự kiện này đánh dấu cho việc bà Jorgensen là người phụ nữ đầu tiên được đảng Tự do đề cử làm ứng viên của họ để tranh cử Tổng thống. Bà Jorgensen từng được chọn làm ứng viên Phó Tổng thống của đảng Tự do trong năm bầu cử Tổng thống 1996. Ứng viên Tổng thống năm nay của đảng Xanh là ông Howie Hawkins, được chính thức đề cử ngày 11-7-2020 nhân dịp Đại hội Toàn quốc đảng Xanh.

Tưởng cũng nên biết rằng tính đến ngày 27-7-2020, đã có 1.156 ứng viên đã đăng ký với Ủy ban Bầu cử Liên bang (Federal Election Commission: FEC) để tranh cử Tổng thống. Hiến pháp Mỹ qui định ứng viên Tổng thống phải là người sinh trên đất Mỹ, ít nhất đã 35 tuổi và cư ngụ trên nước Mỹ ít nhất 14 năm. Một cá nhân, nếu thỏa mãn các điều kiện qui định trong Hiến pháp liên bang và luật bầu cử của tiểu bang, có quyền tuyên bố ra tranh cử Tổng thống tại bất kỳ thời điểm nào trước ngày tổng tuyển cử (3-11-2020). Nếu ứng cử viên nào đã nhận một khoản ủng hộ tương đương trên 5.000 USD thì phải đăng ký với FEC trong thời gian 15 ngày.