ENGLISH VERSION BELOW
(Fifty Years and a “Crippled Freedom”)
_________
Trong khi trong nước giăng ra cờ phướn “Mừng ngày giải phóng thống nhất đất nước” thì kiều bào tại nhiều nước lại mặc niệm “Ngày Quốc hận”. Khi những câu chuyện “chiến thắng” của phía “bên này” được đắc ý tung ra thì “bên kia” người ta nhắc nhau những bi kịch không thể quên trong nhà tù cộng sản lẫn những giọt nước mắt cay xót của lớp lớp thuyền nhân.
“Đảng quang vinh” mang lại gì?
50 năm qua, chưa có dịp 30 Tháng Tư nào mà vấn đề hòa hợp-hòa giải được chính thức đặt ra. Bất luận nhai đi nhai lại rằng “Hòa hợp, hòa giải dân tộc là một chủ trương, chính sách nhất quán của Đảng và Nhà nước ta, được nhân dân Việt Nam, bạn bè quốc tế công nhận” – như được lặp lại lần nữa trong bài viết trên tạp chí Quốc Phòng Toàn Dân ngày 12 Tháng Tư, 2025, chưa thời điểm 30 Tháng Tư nào mà những kẻ “chiến thắng” mời người “thua cuộc” trở về cùng ngồi trên một bàn với nghị trình và lộ trình xóa bỏ hận thù quá khứ để xây dựng tương lai chung.
Chế độ cộng sản, từ 1975 đến nay, vẫn giương súng bắn vào “kẻ thù quá khứ”, trong khi luôn tránh né nguồn gốc và nguyên nhân tại sao “bọn phản động và lưu vong người Việt” cứ mãi “khơi gợi hận thù”. Những cái chết vùi thây trong trại “cải tạo” hay cảnh người ăn thịt người trong các chuyến vượt biên liệu có thể được xóa toẹt đi, khi mà, thậm chí một lời xin lỗi còn chưa được đưa ra?
50 năm dẫn dắt đất nước, “chế độ mới” đã thay thế “chế độ cũ” bằng gì? Một nền chính trị “bát nháo, đảo chính triền miên” với hệ thống chính quyền “tham nhũng tận cùng”, như cách mà hai nền Đệ nhất và Đệ nhị VNCH được hệ thống tuyên truyền cộng sản miêu tả, đã được thay bằng một chính thể tham nhũng tệ hại gấp bao nhiêu lần! Chế độ mới không chỉ có một “gia đình trị” mà nhan nhản “gia đình trị”. Nền chính trị “chế độ mới” chưa từng xảy ra đảo chính nhưng các cuộc thanh trừng chặt chém phe nhóm bây giờ đã trở thành “trò chơi vương quyền” ngày càng khốc liệt lôi kéo sự theo dõi hồi hộp trong hứng thú của “một bộ phận không ít người dân”.
Đằng sau bức màn nhung của cuộc chiến cung đình, người dân mặc tình đồn đoán ai lên, ai xuống; thậm chí ai giết ai và kẻ nào chết vì bị đầu độc gì. Một nền chính trị như thế có thể được gọi là “ổn định”?
“Cái gọi là “tự do báo chí của VNCH” như một số kẻ vẫn rêu rao thực chất chỉ là lừa bịp, giả dối” – báo Nhân Dân viết. Tuy nhiên, hệ thống “báo chí cách mạng” của chế độ cộng sản có sự kiện nào tương tự “Ngày Ký giả đi ăn mày” như miền Nam trước 1975 để phản đối kiểm duyệt báo chí? Chế độ mới không “lê máy chém đi khắp miền Nam” nhưng họ kéo máy ủi đi khắp tỉnh thành cả nước trong các vụ cưỡng chiếm đất đai. Chế độ mới đã thay nền giáo dục VNCH từng được đánh giá cao nhất nhì Đông Nam Á thành một môi trường giáo dục bệ rạc cùng tình trạng suy thoái đạo đức tuột xuống tận cùng…
30 Tháng Tư bây giờ không chỉ là sự nhắc lại quá khứ. Nó còn là dịp nhìn lại quê hương hiện tại với sự tự vấn rằng “Việt Nam quê hương tôi” sẽ tiếp tục tan hoang đến mức nào, để người dân lại nổi điên trước sự hỗn loạn giáo dục, để những tiếng than van vận nước nổi trôi trước sự thao túng của “người anh em” Trung Quốc lại cất lên không ngưng, để cơn tức giận lại nổ bùng trước sự chứng kiến các vụ lũ lượt tháo chạy ra nước ngoài của “cán bộ cộng sản” nhằm tránh “thụ hưởng” những “thành tựu” mà “Đảng quang vinh” của họ mang lại.
“Tự do” muôn năm!
Việt Nam bây giờ tiếp tục trở thành thiên đường của tự do. Đây là nơi mà một người có thể tự do đâm chết bạn gái trước sự chứng kiến của cảnh sát. Đây là nơi học sinh không chỉ được tự do đánh nhau mà có thể đánh thầy. Đây là nơi người ta có thể tự do cưỡng hiếp trẻ em mà không bị vào tù…
Khi đi chợ, bạn tùy ý mua bất cứ gì bạn thích và người bán thì tự do bơm bất kỳ gì vào thực phẩm mà không bao giờ sợ bị “quản lý thị trường” phạt. Khi vào bệnh viện, bạn được tự do nằm ở bất cứ nơi nào có thể, từ gầm giường đến hành lang. Con của bạn cũng được tự do biến thành “vật thí nghiệm” cho các loại vaccine gây chết người mà chẳng ai chịu trách nhiệm.
Trong thế giới tự do này, ý thức trách nhiệm được thả bay bổng tự do hoàn toàn. Ở Việt Nam, trẻ đến tuổi đến trường vẫn có thể được tự do nghỉ học đi bán vé số. Khi đi học, con của bạn được tự do chửi thề, tự do đánh nhau; thầy cô cũng được quyền tự do tra tấn hành hung con bạn. Nếu không thích những điều đó, bạn có toàn quyền tự do chuyển sang trường khác, miễn bạn có đủ tiền để “chạy”. Không chỉ chạy trường, bạn cũng có thể chạy điểm mà không bao giờ lo danh tánh bạn hoặc con bạn bị tiết lộ. Chạy chức còn tự do làm được thì chạy trường hoặc chạy điểm chẳng phải là chuyện lớn.
Ở Việt Nam, bạn có thể ăn thoải mái thú rừng và tự do chặt phá rừng. Các công ty cũng tự do gây ô nhiễm nguồn nước hoặc môi trường nói chung mà chẳng hề bị sờ gáy. Việt Nam tự do mở cửa đón rước những “nhà thầu bẩn” và tự do nhập rác thải của thế giới. Ở các thành phố lớn, bạn được tự do hít bụi những ngày nắng và tự do “bơi” trên đường phố ngập lụt vào những ngày mưa. Cũng ở vài thành phố lớn, bạn được tự do xả rác nhưng muốn gom rác thì phải xin phép chính quyền.
Bạn có thể ngủ nghỉ bất cứ nơi nào trên đất nước này nhưng chính quyền cũng có quyền tự do tước mất mảnh đất cắm dùi của bạn. Bạn có thể đi lại bất cứ nơi nào bạn muốn trên đất nước này nhưng chính quyền cũng có quyền tự do tịch thu thông hành của bạn, trong khi viên chức cấp cao tham nhũng được tự do trốn đi nước ngoài.
Khi con bạn bị đánh, bạn có thể khuyên nó nên hành xử tử tế bằng cách “trình báo” ban giám hiệu nhưng khi chính bạn bị công an đánh thì bạn biết bạn sẽ đối mặt với thái độ “tự do im lặng” của nhà cầm quyền. Ở đất nước này, bạn cũng có quyền tự do hối lộ, tự do lo lót, tự do chạy án, tự do đấm mõm những kẻ hùng hồn luôn to mồm nói về “sống và làm việc theo Hiến pháp và pháp luật”. Ở Việt Nam, một tên đảng viên can tội sàm sỡ trẻ con vẫn được bao che bằng những ngôn từ như thể đó là “quyền tự do riêng tư”.
Ở Việt Nam, bạn có thể bị lên án vì “nói nhiều”, bởi “nói thế để làm gì” nhưng sau đó người ta lại than thở “xã hội ngày càng vô cảm”. Ở Việt Nam, người ta không thích bạn “chửi” chính quyền nhưng người ta quên rằng chính quyền là nguồn gốc của nhiều thứ bất công. Dù thế nào, Việt Nam vẫn là thiên đường tự do. Ở Việt Nam, người dân được tự do chỉ trích quan chức nhưng công an cũng tự do bắt tù bất kỳ ai.
Chính quyền cũng được quyền tự do nói bất kỳ gì mà họ thích dù đôi khi họ không hiểu họ nói gì, trong khi người dân luôn hiểu điều gì khiến mình trở nên giận dữ. Việt Nam cũng là quốc gia hiếm hoi mà người bị bắt tự do chết trong đồn cảnh sát. Ở Việt Nam, người ta có thể tự do tư túi hàng triệu đôla vẫn không hề hấn gì trong khi bạn có thể gặp rắc rối với chính quyền vì bị gán tội nhận “300.000 đồng” để “đi biểu tình”. Trên đất nước này, giang hồ được tự do thay mặt chính quyền làm “công tác xã hội”. Chính quyền đôi khi cũng tự do đóng vai “đầu gấu”, trong các vụ cưỡng chế đất đai, trong các vụ trấn át người biểu tình…
Ở Việt Nam, truyền thông luôn được tự do. Báo chí và truyền hình được quyền tự do phát tán văn hóa khiêu dâm. Ở Việt Nam, bạn có thể tự do làm bất kỳ công việc gì, miễn đừng làm nhà dân chủ, nhà đấu tranh hoặc thậm chí nhà bảo vệ môi trường. Bạn được tự do tranh cử Quốc hội nhưng hãy tỉnh táo nhận ra thực tế rằng đó là một quyền tự do chỉ tồn tại trên lý thuyết. Ở đất nước này, bạn được tự do “mở” chùa chiền nhưng bạn hãy cân nhắc “biên độ tự do” nếu có ý định lập một diễn đàn xã hội dân sự chỉ để phụng sự nhu cầu khai trí. Nói về “biên độ tự do”, những kẻ thuộc hệ thống Đảng được hưởng nhiều tự do hơn hết. Họ được tự do tàn phá trong khi người dân được tự do hứng chịu.
Việt Nam và “hạn mức” tự do của nó đã phát triển đến mức cao nhất? Chưa. Còn nhiều “loại” tự do chưa xuất hiện. Sẽ có những “thứ” tự do gây bất ngờ hơn. Có nhiều khái niệm tự do méo mó khác đang trong quá trình định hình. Sự hỗn loạn chưa kết thúc. Đạo đức, cùng nhiều giá trị khác, tiếp tục rơi tự do. Chẳng có “lực ma sát” nào để giảm đà rơi tự do này, khi mà các giá trị căn bản trong giáo dục con người đã bị mài đến mức mòn nhẵn. Đất nước đang “hưởng” nhiều tự do. Nhưng là một sự tự do tật nguyền.
__________
Fifty Years and a “Crippled Freedom”
While banners in Vietnam proclaim “Celebrating the Liberation and Reunification of the Country,” overseas Vietnamese communities observe “National Day of Mourning.” When the stories of “victory” from one side are proudly broadcast, the other side remembers the unending tragedies of communist prisons and the bitter tears of successive waves of boat people.
What has the “glorious Party” brought?
For fifty years, not a single April 30 has seen genuine discussions of reconciliation. No matter how often the refrain is repeated — “National reconciliation is a consistent policy of the Party and State, recognized by the Vietnamese people and the international community” — as restated in Quốc Phòng Toàn Dân on April 12, 2025, not once have the “victors” invited the “vanquished” to sit together at a table to chart a path toward ending past resentments and building a shared future.
Since 1975, the communist regime has continued to metaphorically point guns at the “enemies of the past,” while evading the root causes of why “reactionaries and exiled Vietnamese” perpetually “harbor resentment.” The deaths in re-education camps, or the horrors faced by those fleeing by boat, cannot simply be erased — not even a single apology has been offered.
After fifty years of leading the country, what has the “new regime” replaced the old one with? A political system once described by communist propaganda as the “chaotic, coup-prone” First and Second Republics of South Vietnam has been supplanted by a regime of corruption far worse. The new system is not just a “rule by family” — nepotism pervades the entire political landscape. While coups no longer occur, purges of factions have become increasingly brutal, a deadly “game of power” that draws the anxious fascination of a segment of the population.
Behind this theatrical political curtain, citizens speculate endlessly about who rises, who falls, who kills whom, and who dies from poisoning. Can such a system be called “stable”?
A crippled “freedom”
“South Vietnam’s so-called press freedom was a hoax,” Nhân Dân asserts. Yet the communist regime’s “revolutionary press” has never faced anything like the South’s “Journalist Begging Day” protests against censorship. The new regime may not have roamed the South with guillotines, but it has bulldozed the country during land seizures. The education system, once among Southeast Asia’s finest under South Vietnam, has deteriorated into a decayed environment, with moral standards plummeting to the lowest depths.
April 30 now serves not just as a reminder of the past, but as an occasion to assess the present: how devastated will “my homeland, Vietnam” become? Citizens watch in rage as education collapses, as lamentations over the manipulation by “brother China” rise without pause, and as communist officials flee abroad to escape the “achievements” their “glorious Party” has supposedly delivered.
Freedom, long live!
Vietnam has become a paradise of freedom — a place where one can stab a girlfriend in front of police, where students freely fight each other or even assault teachers, where child abuse may occur with impunity.
At the market, citizens freely purchase whatever they want while sellers inject any substance into food without fear of “market management” penalties. In hospitals, patients freely occupy beds, floors, or corridors. Children are free to become “test subjects” for lethal vaccines with no accountability.
Responsibility is entirely optional. Children may skip school to sell lottery tickets. Students can swear, fight, and teachers may abuse them with impunity. Parents may pay to transfer schools or manipulate grades without fear of exposure. Positions and promotions can also be bought freely — a trivial matter compared to official corruption.
One can hunt wildlife freely, destroy forests, pollute waterways, and import global waste without consequence. In cities, people freely inhale dust on sunny days and wade through flooded streets on rainy ones. Garbage disposal is regulated only if one seeks official permission.
Citizens may rest anywhere, but authorities can confiscate their land. Travel is unrestricted only until passports are seized, while corrupt officials freely escape abroad. If your child is beaten, you may report it — but if you yourself are assaulted by police, you face the regime’s “silent freedom.” Bribery, case manipulation, and intimidation are all forms of “freedom” as well. A party member committing child abuse may still be shielded under the guise of “privacy rights.”
In Vietnam, one can be condemned for speaking too much, yet society laments its own growing apathy. Citizens may criticize officials, but police remain free to arrest anyone at will. The government may speak carelessly while the people clearly understand what fuels their anger. Vietnam is also one of the rare countries where detainees can freely die in police custody. A person may embezzle millions with impunity, while another faces trouble for allegedly accepting a few hundred thousand dong to “attend a protest.” Criminal gangs operate freely on behalf of the state, and authorities sometimes freely assume the role of thugs during land seizures or protest suppression.
Media operates with freedom: newspapers and TV freely disseminate pornography. Citizens can pursue almost any profession, provided they do not engage in democracy activism, environmental protection, or civil society work. Parliamentary candidacy exists in theory, but in practice is heavily restricted. Religious freedom is permitted, but civic forums are closely monitored. Party members enjoy the greatest latitude — they are free to destroy while citizens are left to endure.
Has Vietnam reached the peak of its “freedom”? Not yet. More forms of freedom, often grotesque and surprising, continue to emerge. Chaos persists. Morality and other values fall unchecked. There is no friction to slow this free fall; fundamental human and educational principles have been eroded to nothing. The nation enjoys freedom — but a crippled, distorted freedom.
